فاجعه ای که بلندپروازی های انسان را محدود کرد و باعث شد از آن پس نگاه واقع بینانه تری به کاوش‌های فضایی داشته باشیم: سی سال پیش، شاتل فضایی «چلنجر» از پایگاه فضایی ناسا در فلوریدای آمریکا به فضا پرتاب شد، سی و هفت ثانیه بعد منفجر شد، و هر هفت سرنشین آن کشته شدند.

خبرگزاری یورونیوز با «دومینیک دوتن» از آژانس فضایی اروپا و «لانس بوش» از “بنیاد چلنجر"– سازمان مردم نهادی که خانواده های قربانیان این فاجعه تأسیس کرده اند – گفت و گو کرده است تا نظرات آنان درباره این تراژدی را جویا شود.

چگونه از این فاجعه باخبر شدید؟

دومینیک دوتن: «من در گویان بودم و به عنوان خبرنگار متخصص در مسائل مربوط به فضا برای ار اف او، یک بنگاه خبری دولتی، کار می کردم. آن روز برای انجام یک مأموریت روی رودخانه ای در جنگل بودم. خبر را از طریق مقامات نظامی دریافت کردم، گفتند باید با مرکز تماس بگیرم چون یک سانحه فضایی بسیار ناگوار اتفاق افتاده است. آن وقتها تلفن همراه وجود نداشت. دوران دیگری بود.»

لانس بوش: «بیست و هشتم ژانویه ۱۹۸۶، من مهندس جوان و تازه کاری در ناسا بودم، در حال کارآموزی از طراحان بزرگ سفینه های فضایی، کسانی که مرکوری، جمینی و آپولو را طراحی کرده بودند. من به تیمی ملحق شدم که، در اوایل طرح برنامه شاتل، مسئول طراحی نسل جدید سفینه های فضایی شده بود. در ذهن خودم به عنوان یک مهندس، پیشاپیش می دانستم که کار ما مسئولیت سنگینی دارد، زندگی آدمها بسته به تصمیماتی است که ما می گیریم. اما در لحظه انفجار، این نکته هرچه بیشتر برایم مسلم شد. ما در ناسا درک عمیقی از کار گروهی داریم، چون موفقیت ما و جان همکاران ما به هم وابسته است.»

آن لحظه چه احساسی داشتید؟

دومینیک دوتن: «خیلی غمگین بودیم، چون دستاوردهای ناسا در کاوشهای فضایی را تحسین می کردیم، و هنوز هم تحسین می کنیم. آن فاجعه آبی روی آتش اشتیاقها ریخت، اشتیاقهایی احتمالاً بی ملاحظه. آن فاجعه به همه ما نشان داد که ایمنی در فضا مسئله بسیار حساسی است، و هیچکس نمی تواند همه نواقص فنی را برطرف کند. سرمای غیرمترقبه در فلوریدا، یخ زدگی، و بعد هم آن سانحه تراژیک.»

لانس بوش: «من سابقه از دست دادن اعضای خانواده به این شکل آنی و ناگهانی را داشتم. به همین خاطر، می دانستم این سانحه چه معنایی برای خانواده های فضانوردان دارد، و همین طور برای بچه هایی که تلویزیون را تماشا می کردند. خوشحالم که امروز می توانم به حفظ میراث سرنشینان این سفینه، و اعضای خانواده هایشان کمک کنم و قدمی برای کمک به بچه های آن دوران بردارم.»

این فاجعه چه تأثیری بر کاوش فضایی در آن زمان گذاشت؟

دومینیک دوتن: «برای همه یک شوک بود. در آن زمان، ناسا فکر می کرد که می تواند هر ماه یک شاتل به فضا بفرستد. این فاجعه موجب شد همه دریابند که فرستادن فضانوردان به فضا کار بی خطری نیست. همچنین، موجب شد مهندسان هوا – فضا متوجه شوند که ارسال همزمان ماهواره ها و فضانوردان کار درستی نیست. بعد از فاجعه چلنجر، فضانوردان فقط در موارد کاملاً ضروری به فضا فرستاده می شدند. در زمان وقوع این فاجعه، ایستگاه فضایی بین المللی وجود نداشت، برنامه ای برای سفر به ماه در کار نبود، فضانوردان فقط مدتی در مدار زمین قرار می گرفتند و بعد به زمین بر می گشتند. مأموریت آنها فقط در مدار قرار دادن ماهواره ها یا از مدار خارج کردن آنها بود.»

لانس بوش: «سرنشیان آن سفینه و همه کسانی که در آن پروژه کار کرده بودند هدفشان انجام کشف و کاوش به نفع بشریت بود، به ویژه می خواستند با یک تلاش جهانی الهامبخشِ جوانان و نسلهای آینده شوند، آنان را به تحصیل علم، فناوری، مهندسی، و ریاضیات تشویق کنند، و کاری کنند که شهروندانی باخبر از علوم باشند. آن تلاش بی شائبه تأثیر خودش را گذاشت و افراد زیادی تلاش خود را صرف ایجاد یک میراث زنده و پویا در این زمینه کرده اند.»

واکنش افکار عمومی به فاجعه چلنجر چه بود؟

دومینیک دوتن: «این فاجعه به شدت شوک آور بود، چون به صورت زنده در تلویزیون به نمایش در آمد. ناسا مشغول تبلیغ برای خودش هم بود. کریستا مک اولیف، یک آموزگار سی و شش ساله، هم جزء سرنشینان شاتل بود. اولین باری بود که یک “مسافر” سوار شاتل می شد، یک فضانورد غیرحرفه ای می خواست به خارج جو برود، و بنا داشت از فضا درس بدهد. یک برنامه ارتباطی کامل در این باره طراحی شده بود، طوری که به دنیا نشان بدهند فضا چه جای جالبی است. در آن زمان، کاوشهای فضایی پدیده واقعاً مهیجی شده بود، و ظاهراً همه چیز داشت درست کار می کرد. اما با فاجعه چلنجر چشمها به روی واقعیت باز شد: کاوش فضایی همیشه کار خطرناکی است، و با ترک کردن زمین باید آماده رویارویی با مخاطرات فراوان باشیم.»

پیامدهای بلندمدت این فاجعه برای کاوشهای فضایی چه بود؟

دومینیک دوتن: «مسئولان کاوشهای فضایی مجبور به بازنگری کلی در استراتژیهای خود شدند. با نگاه به گذشته، متوجه می شویم که اقدام ناسا برای سرمایه گذاری سراسری روی شاتلها اشتباه بود. ما در اروپا به فکر برنامه مشابهی افتاده بودیم اما، احتمالاً به دنبال فاجعه چلنجر، در دهه نود از آن دست کشیدیم و متوجه شدیم که کپسولهای فضایی وسایل ارزانتر و مطمئنتری برای فرستادن انسان به فضا هستند.