عباس خاراباف /  شهرام شریف – اوایل دهه ۵۰ شمسی بود که اولین پهپادها با هدف‌های نظامی برای تست هدف زنی توپ‌های ضد هوایی و آموزش اپراتورهای پدافند توسط ارتش مورد استفاده قرار گرفت که نمونه‌های ساده‌ای از این وسیله بودند. بعد از انقلاب نیز پهپادها با همکاری متخصصان نیروی هوایی و دانشگاه‌ها در جنگ تحمیلی نیز به‌کار گرفته شدند که بیشتر برای شناسایی مواضع دشمن از آن‌ها استفاده می‌شد.

امروزه اما استفاده از پهپاد به جز موارد نظامی کاربردهای دیگری پیدا کرده است؛ تصویربرداری، نقشه برداری، سنجش از دور، محیط بانی، مرزبانی، مستندسازی، خبرنگاری، سمپاشی، امداد و نجات، مدیریت بحران، کنترل ترافیک، بازرسی خطوط نفت و گاز و برق، اکتشافات معدنی و کنترل منابع آب کاربردهای دیگر این وسیله پروازی در جهان است.

پهپادها کاربردهای تجاری متفاوتی دارند و این روزها می‌توان انواع آن را در ویترین برخی فروشگاه‌های شهرها پیدا کرد و حتی سایت‌های مختلفی هم برای فروش لوازم جانبی آن راه‌اندازی شده است. به نظر می‌رسد استفاده از پهپاد تقریبا در ایران به رسمیت شناخته شده است (هرچند هنوز هم مسیر ثبت و دریافت مجوز برای پرواز این پرنده‌ها ساده نیست و برای شهرهایی مثل تهران اغلب پرواز پهپادهای تجاری ممنوع است مگر با هماهنگی های امنیتی خاص) اما هنوز هم گروهی معتقدند پرواز این پرنده‌ها، به دلیل قابلیت‌های خطرناکی که دارند باید به‌طور کامل ممنوع شود.

در همین خصوص به سراغ حامد سعیدی، دبیر کارگروه‌ پهپادها رفتیم و با او درمورد توسعه بازار پهپادهای تجاری در ایران گفت وگویی انجام داده‌ایم . سعیدی معتقد است « پهپاد به دلیل سابقه نظامی آن در کشور موضوعی امنیتی و ممنوعه تلقی می‌شده و به همین دلیل گشایش در این بخش بدون کمک گرفتن از جریانات نزدیک، شناخته شده و مورد اطمینان غیر ممکن بوده است.» بنا به گفته سعیدی این بخش توسط گروهی که خود پیش زمینه فعالیت در عرصه هوا – فضای نظامی داشته ولی مدل توسعه آن را در توسعه بخش خصوصی می‌دیده‌اند ادامه پیدا کرد.

با این حال ماجرای پهپاد در ایران دیگر یک بحث صرفا امنیتی و نظامی نیست و نهادهایی چون سازمان‌ هواپیمایی کاملا وارد موضوع شده‌اند و قوانین آن به تصویب شورای امنیت ملی کشور هم رسیده است.

برای سوال نخست خوب است کمی از خودتان بگویید تا بعد به سراغ بحثهای دیگر برویم.

من دانش آموخته دانشگاه صنعتی شریف هستم. ما جزو معدود تحصیل‌کرده‌هایی بودیم که وارد رشته هوا – فضا شدیم در آن زمان خیلی درک صحیحی این بخش وجود نداشت حتی برخی این رشته را  فضا – هوا تلفظ می‌کردند. علاقه‌مندان به این بخش در آن زمان – سال ۱۳۷۵ – از ۱۵۰ نفر تجاوز نمی‌کرد و بسیاری از آنها در این رشته شغلی نداشتند. فعالیت من از همان زمان در زمینه پژوهشی شروع شد و البته فعالیت در صنعت نظامی را هم در آن زمان شروع کردم اولین جایی که در آن کار کردم صنعت شهید باقری بود که پدافند هوایی انجام می‌داد. بعد به گروه موشکی جهاد سازندگی رفتم (که الان در سازمان فضایی ادغام شده و پژوهشکده حمل و نقل سامانه‌های فضایی نام گرفته است).

از همان اوایل کار در دانشگاه شریف به دنبال یک گروه تحقیقاتی بودیم و یک پروژه ملی هوا – فضا به نام هواپیمای فرناس را به راه‌انداختیم. ابتدا قرار بود یک هواپیمای پدالی باشد و بعد پروژه به سمت هواپیمایی با انرژی خورشیدی رفت‌. بیش از ۱۱۰ نفر در دانشگاه شریف جمع کردیم و البته یک پروژه فرادانشگاهی بود حتی از دانشجویان خارجی به ما در این پروژه کمک کردند. در آن زمان ارتباط خارجی خوبی در این پروژه با افراد مختلف از جمله با محققان ناسا پیدا کردیم که بعد فهمیدیم خود ناسا هم پروژه هواپیمای خورشیدی هلیوس را در دست کار دارد.

بعد از آن به جهاد دانشگاهی رفتیم با صنایع مختلف ارتباط گرفتیم و اولین مرکز تخصصی هوا فضایی جهاد دانشگاهی را در واحد صنعتی شریف تاسیس کردیم. بعد از صنایع هوایی قدس و وزارت دفاع مجوزهایی را گرفتیم که فعالیت پهپادی دانشگاهیان در صنایع نظامی شکل بگیرد و اولین باری بود که یک تیم دانشجویی در آنجا مقیم شد. در آن زمان محصولات زیادی در حوزه پهپاد‌های نوین خصوصا پرنده‌های الکتریکی و خورشیدی ساخته شد و البته‌ مسایل و محدودیتهایی هم بود و همان موقع  به این نتیجه رسیدیم که حضورمان در بخش خصوصی باید تقویت شود.

چرا چون میخواستید کار تجاری انجام دهید و فضا وجود نداشت؟

شرکتها و موسسات ما بی پناه بودند و پروانه صنفی نداشتند. مثلا شرکتی بود که موشک و پهپاد می ساخت اما وقتی میخواست یک وام بگیرد چیزی نداشت، پروانه، جواز، هویت صنفی و امثال‌ آن نیاز بود و این شرکت‌ها فناور از آم محروم بودند به همین به فکر تشکیل اتحادیه یا سندیکا افتادیم و پایه اصلی اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران را بنا نهادیم.

چنین بخشی در کشور نداشتیم؟

نه و در این حوزه مثل بچه هایی بودیم که پدر و مادرمان را خودمان درست کردیم. سه سال از صدر تا ذیل نظام، از دفتر مقام معظم رهبری گرفته تا وزارت کشور و نهادهای نظامی و وزارت دفاع تا وزارت صنایع و معادن را گشتیم تا بتوانیم آن را ثبت کنیم. در کشور تردید بزرگی وجود داشت که مگر می‌شود هوافضا در بخش خصوصی تشکل داشته باشد؟ به ما می‌گفتند شما که نانوا یا اسباب بازی فروش نیستید که اتحادیه برای خود داشته باشید؟!

بعد  با گردش کاری که از طرف مجموعه‌های ما در دفتر پژوهش و بررسی دفتر مقام معظم رهبری انجام شد که در ۱۲ سرفصل مشکلات حوزه هوا‌فضا و راهکار‌های آن مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت بود دستور پیگیری از طرف دفتر مقام معظم رهبری به معاونت وقت علمی و فنا وری ریاست جمهوری (دکتر واعظ زاده) داده شد و نشستی که سال ۱۳۸۷ به میزبانیشان با حضور بیش از ۴۰ مدیر شرکت‌های هوایی و فضایی کشور تشکیل شد زمینه تاسیس اتحادیه هموار گردید وبرخی موانع ثبت آن با نامه‌ معاون اجرایی رییس جمهور وقت -مهندس سعیدلو- به وزارت بازرگانی. یادم هست در آن زمان برای ثبت یک اتحادیه و بحثهای پیرامون آن آقای آل اسحاق در اتاق بازرگانی می‌گفت که باید حداقل ۳۰۰ واحد برای شروع اتحادیه داشته باشید اما سرانجام آنها را قانع کردیم که در حوزه هوا فضا ۳۰۰ واحد فعال در خاور میانه‌هم نیست چه رسد به ابتدای آن در ایران و با حدود ۳۰ شرکت هیات موسس اتحادیه را تشکیل دادیم. همچنین در مورد وجه نظامی و امنیتی صنایع هوا فضا نیز اتاق بازرگانی نگرانی داشت که  در موضوع ورود کند که بعد از ارائه نامه رهبری و نامه ریاست جمهوری موافقت  اتاق بازرگانی و نهادهای دیگر هم جلب شد.

این اتحادیه الان وظایفی دارد از قبیل برگزاری نمایشگاه‌ها ساماندهی شرکت‌ها اطلاع رسانی رویداد‌ها ایجاد همبستگی بین واحد‌های فناور و شرکت‌ها و گرفتن امتیازاتی برای اعضا جهت توسعه فناوری، رفع نیاز‌های کشور و توسعه کسب‌وکار. واقعیت این است که حدود ۸۰ درصد فعالیتهای بخش هوایی و فضایی کشور توسط اعضای همین اتحادیه و شرکتهای خصوصی  انجام می‌گیرد.

بسیاری از محصولاتی که در بخش‌های دولتی رونمایی می‌شود و حتی بسیاری از پهپادهایی که نام‌های عربی بر آن نهاده شده در همین شرکتهای عضو اتحادیه هوافضا و بخش خصوصی تولید می‌شود.

شرکتهای شما در چه حوزه‌هایی کار انجام می‌دهند؟

شرکتهای ما در همه حوزه‌ها هستند. شش کارگروه داریم که کارگروه پهپاد فعالترین آنهاست. کارگروه هواپیماهای با سرنشین و هوانوردی عمومی ، کارگروه قطعه سازی و خدمات فنی، کارگره رادار، کارگروه استاندارد و مشاوره صنعتی و کارگروه تعمیر و نگهداری هم هستند.

تقریبا همه بخشها را شامل می‌شوند از خدمات دهندگان مثل آموزشگاه‌ها یا جایی مثل فرودگاه سپهر که سرویس سنتر است تا قطعه سازان، از تولیدکنندگان و مونتاژکنندگان تا واردکنندگان و  فروشندگان تجهیزات و خدمات دهندگان هوایی.

بسیار خوب. اجازه بدهید برگردیم به سراغ خود پهپاد. شاید خوب است کمی درباره تاریخچه پهپاد در ایران بگوییم چیزی که همه میدانیم به بخش نظامی متصل میشود ولی الان می‌بینیم حتی افراد عادی هم میتوانند قانونی پهپاد بخرند.

ما چهار دهه است که پهپاد را در کشورمان داریم. دهه اول از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ بود. در آن زمان  صرفا چند مدل خاصی از پرنده‌های بدون سرنشین توسط آمریکایی‌ها وارد ایران شد بهره‌برداری از بعضی از آنها با انقلاب ایران اساسا به بهره برداری نرسید. بعضی هم مثل رادیو کنترل بود که برای تست توپخانه و ضد هوایی استفاده می‌کردند. تقریبا می‌توان گفت صنعت پهپاد نبود.

در سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵ که دهه دوم است در زمان جنگ نیاز زیادی احساس شد. پروژه‌ای که شهید مهاجر و شهید صنیع‌خانی آن را تعریف و اجرا کردند و گردان‌های رعد در سپاه تشکیل شد که بعدها ابراهیم حاتمی کیا هم فیلم ویژه‌ای – به اسم مهاجر – برای آن ساخت. حدود ۵۴ هزار و ۴۰۰ عکس هوایی سیاه و سفید با تکنولوژی آن زمان با پهپادهایی که آن زمان ساخته شده بود در سپاه از عملیات کربلای پنج  والفجر مقدماتی و والفجر ۸ گرفته شد و به نظر من جان ۲۵ هزار رزمنده را نجات داد.

پهپادهایی که در جنگ استفاده می‌شد چه امکاناتی داشت؟

خیلی محدود فقط امکان فیلمبرداری آنالوگ داشتند،  برد کمی داشتند و مثل امروز امکان ارسال تصویر زنده هم نداشتند. اما کارهای مختلفی با آن انجام دادند حتی در برخی از عملیاتها مثل فاو به آنها آر پی چی ۷ متصل کردند.

طرف مقابل ما در جنگ در این موضوع هیچ نداشت و در دنیا فقط ۸-۱۰ کشور پهپاد را وارد صنعت نبرد کرده بودند. برای ایران ارزش پهپاد در همان جنگ مشخص شد. در این دهه فقط صنایع نظامی ما در زمینه پهپاد فعالیت داشتند. پرنده‌های کوتاه‌بردی بودند که هوشمند هم نبودند و تکنولوژی تصویربرداری رشد نکرده بود.

در دهه سوم از ۱۳۷۴  تا ۱۳۸۴  دهه‌ای است که شرکتهای دانش بنیان – نه به اسم امروز آن – شکل گرفتند. در دانشگاه ها گفتمان پهپادی مطرح شد. آزمایشگاه‌هایی ایجاد شد و مغز افزار جامعه درگیر شده بودند کارگاه‌هایی ایجاد شد و بسیاری از فعالان پیمانکار وزارت دفاع، ارتش و سپاه بودند.

من یادم است اولین قراردادمان را با وزارت دفاع در سال ۷۴ یا ۷۵ به عنوان شرکت. خصوصی برای طراحی پهپاد بستیم. چنین کاری جا نیفتاده بود.

در دهه چهارمی که الان آخر آن هستیم تفاوتش این است که کاربردهای غیر نظامی پهپاد هم مطرح شده است. استفاده در سینما و فیلمبرداری هوایی و هلی شات و … موارد دیگر هم هست. شش سال پیش نقشه برداری هوایی با پهپاد شروع شد و ما هم در ایران پرچمدارش بودیم. حمل کالا و حمل دارو، یافتن مصدوم و کمک در سوانح و بلایای طبیعی  و مدیریت بحران  که در همه اینها نقش داشتیم.

در این سالهای اخر با آمدن پرنده‌های تجاری دیگر پرنده‌ها دست همه رسیده و هر کسی می‌توانست وارد این صنعت بشود و گمشده خود را پیدا کند. مثلا یک نفر میخواست یک فیلم خیلی خوب از کوهی بگیرد تا قبلش نمی‌توانست حالا با یک پرنده کواد می‌خرد و در کوله پشتی سبک می‌تواند حمل کند و برود بالای کوه و تا کیلومترها دورتر از خودش پهپاد را پرواز دهد.

این اتفاق برای ما یک هشداری هم داشت. وقتی تولید کنندگاه ها محدود بودند همه همدیگر را می‌شناختند.می‌خواستیم تست کنیم به محیط‌های نظامی می‌رفتیم. مشتری های ما مشتری های نظامی بودند که از این کالا سو استفاده نمی‌کردند اما حالا که هم تولید کننده مردم است و هم مشتری مردم است. تعداد کالا زیاد شده و نیاز به باند پرواز هم نیست و هر کس در حیاط خانه هم می‌تواند پهپاد را پرواز دهد.

ما از همان سال ۱۳۸۳ طرح ساماندهی پهپادهای غیر نظامی را شروع کردیم . تیرماه سال 1394 توانستیم مصوبه شورای عالی امنیت ملی را برای آن بگیریم.

در آن زمان پهپادهای تجاری وارد کشور شده بود؟

بله روبه رو بودیم اما تعدادشان محدود بود و بلافاصله واردات آن ممنوع هم شد. سردرگمی وجود داشت قانونی بود که می‌گفت مجوز می‌خواهد اما معلوم نبود که چه کسی باید مجوز بدهد. یک بن بست بود. از طرفی جنس قاچاق هم وارد بازار شده بود. این ممنوعیت‌هایی که روی پهپاد گذاشتند متاسفانه خیلی به توسعه قاچاق کمک کرد و باعث شد فعالیت‌ها زیرزمینی شود. به جای ثبت پهپاد و کاربر (رجیستری) وقتی ممنوعیت شما بگذارید  این اتفاق می‌افتد. چون وارد کننده قانونی باید عوارض بدهد و مراحل طولانی ارزیابی و ترخیص را طی کند اما کالای قاچاق عملا عوارضی نمی‌دهد و تاخیر طولانی و مراحل ارزیابی‌هم ندارد.

در چند سال اخیر طیف متنوعی از کاربردهای مفید پهپاد دارد نمود پیدا میکند. کمک به سیل زدگان،‌ کمک به پلیس برای ترافیک نوروزی یا گیر افتادن مصدوم ها یا نجات سانحه دیدگان هوایی اینها جریان که عمدتا توسط همین کارگروه پهپادها هدایت می شود توانسته نحوه استفاه از این دستگاه را در کشور عادی کند مثل هر تکنولوژی دیگر ؟ به خصوص که هنوز نگاه مقابله با این تکنولوژی هم کم و بیش دیده می‌شود.

هر تکنولوژی که وارد کشور می شود جامعه میتواند دو نوع رفتار با آن داشته باشد، فعالانه یا منفعلانه.

در حوزه پهپاد هم همین دونگاه در ایران وجود داشته و ما ما جزو گروهی بودیم که معتقد بودیم باید نگاه فعالانه داشت. استعداد خیزبودن ما در رباتیک، پهپاد یا آی تی برای ما یک سرمایه بزرگی است و اینکه بچه های ما عاشق چالش هستند و عرصه پهپاد هم چالش زیاد دارد. در حوزه ای مثل لوازم خانگی شما چالش خیلی ندارید یک نخبه اصلا درگیر آن نمی‌شود اما پرنده پروازش چالش است، شناخت موانع و جنگ الکترونیک هم چالش است و  اینها تمام شدنی نیستند و ۲۰ سال دیگر هم برویم جلو و پیشرفت کنیم باز هم چالش هست.

در این حوزه باید جلو برویم چون فناوری رشد میکند و کالا در جامعه پخش می شود و آسیب ایجاد می‌کند. در واقع زمان به ضرر ماست. ما طرح ساماندهی پهپاد را وقتی شروع کردیم با دستگاه‌های مختلف موافقتنامه جداگانه نوشتیم. با وزارت اطلاعات جداگانه ، با پدافند جدا با معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری جدا، با سازمان هواپیمایی کشوری و ستاد کل نیرو‌های مسلح هم جدا.

این رجیستری ایده اش از کجا آمد تا آنجا میدانم در آمریکا و برخی کشورهای دیگر هم سطحی از رجیستری مطرح بود

ما در سال ۱۳۹۳ زودتر از اکثر کشورهای دیگر شروع کردیم. جزو سه کشور اول دنیا بودیم که اینکار را شروع کردیم و آن زمان هنوز مقررات و دستورالعمل‌های مناسبی در دنیا در این زمینه وجود نداشت.

پس از تدوین پیش‌نویس آیین نامه و مقررات پهپاد‌های غیر نظامی، شش رسته فعالیت تعریف کردیم که شامل تولید، تعمیر، واردات، فروش، آموزش و خدمات‌ هوایی می‌شد و طبقه بندی‌های مختلف فعالیتی را نیز تعریف کردیم ازقبیل حوزه نقشه برداری، تصویربرداری، حمل کالا و … .

پس‌از نشست‌های مختلف با نهادهای انتظامی و امنیتی مدارک مورد نیاز کاربران را تعیین و فرم‌های ثبت‌نامشان را تدوین کردیم و الزماتی هم برای رجیستری مطرح کردیم مثل عدم سو پیشینه و طی کردن دوره‌های آموزشی. فرمت رسته بندی شرکتها را تهیه کردیم و به تصویب تک تک آنها رساندیم.

در حوزه‌های نوین، شما می‌توانید دست روی دست بگذارید تا  یک بزرگراه به وجود بیاید و سپس در آن رانندگی کنید و همچنین می‌توانید بپاخیزید و کار را شروع کنید و کیلومتر به کیلومتر بزرگراه را بسازید در حالت اول شما مصرف کننده و پی‌رو کشور‌های پیش‌رو جهان خواهید شد و در حالت دوم خود پیش‌رو و اثر گذار در جهان خواهید شد.

تا الان چه کار‌هایی برای صدور مجوز انجام داده‌اید؟

در سال ۱۳۹۴ موضوع ساماندهی پهپاد‌های غیرنظامی و کاربران آن را در شورای عالی امنیت مصوب نمودیم سپس توافقنامه هایی با وزارتخانه های مختلف را امضا کردیم در سال ۱۳۹۴ جلسات متعددی در ستاد کل نیرو‌های مسلح با حضور نمایندگان تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط تشکیل شد و پس از حدود ۸ ماه به سازمان هواپیمایی کشوری جلسات منتقل شد. در سال ۱۳۹۵ اولین دستورالعمل‌های اجرایی پهپاد در سازمان هواپیمایی کشوری تدوین شدکه CAD6700نام گرفت این شیوه‌نامه تا کنون ۳ بار بازنویسی شده که آخرین آن CAD9002 می‌باشد که در سایت سازمان هواپیمایی کشوری به نشانی WWW.CAO.IR بارگذاری شده‌ است.

جهت هماهنگی نهادهای انتظامی و امنیتی و استانداری‌ها با این فرآیند‌ها و دستورالعمل‌ها نیاز به طرح آن در شورای امنیت کشور داشتیم که پس از جلسات متعدد در تیرماه ۱۳۹۶ دستورالعمل ۱۵ صفحه‌ای ساماندهی بکار گیری پهپاد‌های غیر نظامی در آن شورا تصویب و به استان‌ها ابلاغ گردید که باعث شد مشاغل پهپادی مشروع و قانونمند تلقی شوند و هماهنگی امنیتی به شورای تامین استان‌ها واگذار گردید و موجب تمرکز زدایی از پایتخت شد هرچند این دستورالعمل‌ها نقاط ضعفی دارد که باید به مرور اصلاح شود ولی شروع خوبی محسوب می‌شدند.

شما در استانهای مختلف دوره آموزشی برگزار میکنید این دوره‌ها برای چه کسی است چون ظاهرا خود ارگان‌های دولتی هم در آن شرکت می‌کنند

این مدل من درآوردی ولی بسیار موفق است. یک دوره فشرده صبح تا شب مسوولان دستگاه های ذیربط دستگاه را در یک استان دعوت میکنیم از استانداری گرفته تا نهادهای نظامی، انتظامی و امنیتی و ادارات مختلف از جمله جهادکشاورزی، صنعت و معدن، هلال احمر آب و برق محیط زیست و…همه را دور‌هم جمع نمودیم و در کنار آن علاقه‌مندان و دارندگان پهپاد را هم حضور می‌یابند.

محتوای این کارگاه‌های آموزشی  یک بخش مدیریتی است که در مورد انواع پهپاد و کاربردهای خوب آن صحبت میکنیم مثلا کمک به یافتن محل سانحه هواپیمای یاسوج ، مدیریت بحران در سیل و زلزله و جستجوی مفقودین، نقشه برداری دقیق و سم‌پاشی با پهپاد و…را میگوییم. گفتمان پهپادی را در بین مسوولان جا می‌آندازیم که پهپاد فقط ابزار جاسوسی نیست ابزار مفیدی است که یک در هزار ممکن است کاربرد مجرمانه هم داشته باشد.

کنار هم بودن این افراد هم مزیتهای خودش را دارد وقتی اینها می آمدند آدمها را میدیدند که مثلا کارگردان هستند یا نقشه بردار یا استاد دانشگاه اول بدبینی نسبت به اینها از بین می‌رفت. آدمهای عادی هم  هم اینها را میدیدند مثلا نماینده پدافند آدم معمولی است یا فروگاه یا نماینده وزارت اطلاعات در جلسه است اما نه عکسی از آنها گرفته می شود نه آمار آنها در می اید.

این اتفاق اولین طلسمی بود که شکسته شد. هیچ جلسه ای در چنین فیلدی در کشور ما برگزار نشده که این تنوع افراد داشته باشیم بعد می آمدیم بعد از بحث های ممنوعیت و کلیت مباحث آموزشی را شروع می کردیم. نقشه خوانی هوایی و آموزش حریم‌های هوایی هم که فقط به خلبانان هواپیما‌های تجاری و نظامی آموزش داده می‌شود را نیز به صورت فشرده و به زبان ساده به کاربران آموزش می‌دادیم که باعث افزایش ایمنی پرواز امنیت‌هوایی و کاهش سانحه و توقیف پرنده‌ها می‌شد.

یک سوالی که الان هر کس در ایران می‌پرسد این است که اگر خرید پهپاد آزاد است ، کجا آن را می‌توان آزادانه پرواز داد؟

این سوال پاسخش ساده نیست. ما دوره یک روزه داریم که در آن آموزش نقشه خوانی می‌دهیم . پهپاد هم زمین ممنوعه دارد و هم هوای ممنوعه. اینها را آموزش میدهیم.مناطق پرواز ممنوع  در نقشه‌های هوایی منتشر می‌شود ولی زمین‌های ممنوعه متاسفانه درست اطلاع رسانی نشده است .هر استان که می رویم مسوولان منطقه مناطق ممنوعه را میگویند و این را آموزش میدهیم.

با وجود همه مشکلات مراحل ثبت‌نام پهپاد را الکترونیکی نمودیم و جا دارد شورای امنیت کشور و سازمان هواپیمایی کشوری مراحل اخذ مجوز پرواز که الان کاغذی و طولانی است را اجازه دهد الکترونیکی نماییم. اگر پهپادها سیم کارت خور بشوند راحت تر قابل ردیابی خواهند بود و راحت تر هم میتوانند کار انجام دهند و مجوز بگیرند.

این شامل همه پهپادها می شود؟

شامل پهپاد‌ها می‌شود اما فعلا شامل اسباب‌بازی‌های پرنده که وزن زیر ۲۵۰ گرم و برد زیر ۱۰۰ متر دارند نمی‌شود.

چه پرنده‌ای اسباب بازی است و چه پرنده‌ای الزام مجوز دارد؟

در قانون نوشته شده پرنده ای بالای ۲۵۰ گرم یا دارای برد بالای ۵۰۰ متر یا ۱ کیلومتر و دوربین با کیفیت نیاز به مجوز و ثبت دارد.

اما تعداد پرنده‌ها به لطف تکنولوژی مرتبا در حال افزایش است. وزن آنها هم احتمالا کمتر و کمتر و دوربین‌های آنها با کیفیت تر و قیمتشان هم پایین می‌آید. میتوان همه اینها را ثبت کرد؟

ما با قیمت کاری نداریم. پهپادی که در جرگه اسباب بازی نباشد و کیفیت بالایی داشته باشند می روند جزو پهپادها و باید مجوز داشته باشند. در دیتابیس ما اسم همه اینها به روز هست. مثلا پهپاد مویک ۲ یک پهپاد حرفه‌ای است. ما به دنبال این هستیم که از واردات تا فروش و استفاده از دستگاه‌ها قانونمند باشد الان به جز خودرو چنین بحثی را در هیچ محصول دیگری در کشور نداریم.

پس اینکه در آینده تعداد پهپادها افزایش پیدا میکند موضوع مهمی برای شما نیست؟

تعداد که قطعا بالا می رود اما به نظرم در دنیا باید این اتفاق بیفتد که پرنده ها سیم کارت خور بشوند و قابل نظارت محلی شوند. سازنده ها هنوز اینکار را نکرده اند. پرنده ها هم باید اینگونه بشوند که با استفاده از سیم کارت بتوان آنها را روی نقشه دید. به این ترتیب مشخص است مثلا یک پهپاد آقای ایکس دارد روی فلان جا پرواز میکند همه هم می بینند. پلیس، فرودگاه و …

ارتفاع پروازی مجاز برای پهپاد در ایران چقدر است؟ در کدام شهرها میتوان از پهپاد استفاده کرد و چگونه؟

در همه دنیا شهر یعنی حریم خصوصی مردم و بدون مجوز نمی شود در آن پرنده را پرواز داد.  البته تا زیر ۳۰ متر اگر کسی ویلای بزرگی دارد میتواند بدون مجوز اینکار را بکند.

از ۳۰ تا ۱۰۰ متر اگر بخواهد پروازی را انجام دهد هماهنگی امنیتی نیاز دارد و از ۱۰۰ متر به بالا هماهنگی هوایی باید داشته باشد. من ممکن است در پرواز پهپاد بالای ۱۰۰ متر در خرم آباد به هلیپکوپتر امداد بخورم و باعث سقوط هلیکوپتر شوم. الان هماهنگی پرواز پهپاد یک اقدام مشروع است و بچه‌هایی که دارند کار انجام می‌دهند از این هماهنگی‌های قانونی دارند استفاده می‌کنند.

نگفتید چند دستگاه ثبت شده داریم؟

الان نزدیک ۲۰ هزار کاربر فعال سرشماری داریم که بیش‌از ۳۰ هزار پرنده دارند. فقط در یک استان شمالی ما در تابستانی که گذشت ۴۰ هزاربار پرنده برای فیلمبرداری هوایی مجالس پریده است. به بیان دیگر ما بیش‌از یک میلیون پرواز پرنده غیر نظامی  داریم و این عدد هر سال بیش از دو برابر می شود و رشد علی رغم افزایش قیمت دلار اتفاق افتاده است. این رشد زیادتر هم می شود و ما باید زیرساخت را قوی تر کنیم. اگر سیاست گذار این فناوری را انکار کند و فقط بر معایبش تکیه کند یک بیزنس کثیف شکل میگیرد. مثل کسبوکار زیرزمینی و غیرقانونی تجهیزات گیرنده ماهواره که نه ساماندهی شده‌ است  نه مالیات و گمرکی پرداخت می‌کند و نه نظارت امنیتی و انتظامی بر آن می‌توان وضع نمود و متاسفانه دوباره تجهیزات توقیف شده به چرخه نصب ماهواره برمی گردد.

این اتفاقات را در پهپاد هم خواستند انجام دهند اما بخش های پژوهش دفتر رهبری ، وزارت اطلاعات ، تلاش شبانه روزی ما و ۷۰۰۰  تیمی که دارند فعالانه کار میکنند باعث شد که این پرچم پایین نیاید. الان کسی نمی‌تواند این بخش را پایین بیاورد. تا ۳-۴ سال قبل هنوز نگرانی وجود داشت اما الان نه

اما همین الان هم میزان ضبط پهپاد هم کم نیست در گروه‌های مختلف شاهد هستیم کسانی که هرکدام تجربه ضبط پرنده‌هاشان را داشته‌اند در حالی که اغلبشان عکاس یا فیلمبردار عادی بوده‌اند.

مگر میزان ماشینی که در خیابانها توقیف میشود  کم است؟ با اینکه امکان تخلف یک خودرو خیلی کمتر از وسیله‌ای است که پرواز میکند. به یاد داشته باشیم پهپاد تازه دارای قانون شده و قابل مقایسه با صنعتی که چند دهه سابقه در کشور دارد نیست. البته در این زمینه خلا قوانین مجازات و روال‌های قضایی مرتبط داریم که باید آیین نامه تخصصی تعریف جرایم و مجازات‌ها برای این وسیله تدوین و تصویب شود.

با توجه به جذابیتهای کاربردهای تفریحی پهپاد و علاقه مندی مردم بهتر نیست مکانهایی در بعضی از شهرها برای استفاده تفریحی از آن مشخص شود؟

در اغلب استانها باندها و زمین پروازها را با کمک شورای تامین و فرمانداری‌ها مشخص کردیم و دائما بچه ها پنج شنبه جمعه ها پرواز دارند.

در تهران پرواز بدون مجوز اکیدا ممنوع است البته در باند فیلستان ورامین، سرزمین ایرانیان در پرند و در بوستان ولایت (فرودگاه  قلعه مرغی سابق) هم در ارتفاع پایین بچه ها میتوانند فعالیتی انجام دهند. سازمان هواپیمایی کشوری به تمام استانها نامه ای زده  که هر شهر مهمی یک یا دو محل معرفی کند وبسیاری از استانها اینکار را کرده‌اند.

در این محل ها میتوانند بدون مجوز پرواز کنند یا باید باز مجوز هم بگیرند؟

آنجا معمولا کسی مسوولیت کل مجموعه را برعهده می گیرد و  سخت گیری نمی‌شود.

آیا پهپادهای کوچک قابل ردیابی هستند ؟

اگر در مناطق حساسی باشند بله.

مجوز گرفتن به هر حال کار سختی است به خصوص برای کسانی که دنبال حرفه ای در حوزه پهپاد نیستند و نگرانی اینکه اصلا بعد از زحمت زیاد مجوز داده می شود یا نه.

کمتر از یک درصد از کسانی که درخواست مجوز میکنند رد صلاحیت امنیتی می‌شوند که این عدد پایینی است و پارامتر مثبتی محسوب می‌شود.

چقدر مشکلات کسانی که پهپادشان توسط نیروهای امنیتی ضبط میشود را حل میکنید؟

دائما مشغول اینکار هستیم همین الان که پیش شما آمدم در حال رفع چنین مشکلی بودم.

اینها مجوز دار بوده اند یا بدون مجوز ؟

یا داشته‌اند  یا در حال گرفتن مجوز بوده‌اند.

توجه کنید اگر کسی آموزش ببیند و رعایت کند تا ۹۰ درصد امکان گیر افتادنشان کم می شود آن ده درصدی که مشکل برایشان پیش می آیدیا کسانی هستند که خودشان رعایت نکردند یا دستگاه نظارتی نمیدانسته که قانون چیست و پرنده او را گرفته است.

باز از این ده درصد ما با مکاتبه مشکل ۹۰ درصد را حل میکنیم و یک درصد ممکن است به دادگاه بروند که باز کمک میکنیم در آنجا مشکل حل شود. ما یک مشکلی هنوز در قانون مجازت اسلامی داریم که باید آن را هم حل کنیم. الان شما به خاطر سیگار کشیدن در خودرو ماشینتان را به پارکینگ نمی‌برند اما مثلا بعضی وقتها خود شخص و پرنده را با هم میگیرند. در این حوزه باید تخلف را تفکیک کنیم. مثلا پرواز روی زندان یا سد با یک پرواز روی باغ مجازاتش فرق دارد. میتوان برای موارد عادی تعهد یا جریمه نقدی در نظر گرفت و در صورت تکرار مجازاتها را سخت تر کرد. این بخش یک خلا داریم.

به اعتقاد ما ضابطان قضایی باید خاص باشند دوره های پهپاد دیده باشند اطلاعات پرواز(لاگ) که در حافظه دستگاه ضبط شده را بخوانند و بین متخلفان و افراد قانونی تفاوت قایل بشوند. ما نمونه هایی را داشتیم که مامور چون علم موضوع را نداشته یک پرنده تفریحی را در گزارشش به قاضی به پرنده جاسوسی خارجی تعبیر میکند بعد قاضی که شخص را که می بیند یک فیلمساز یا هنرمند یا استاد دانشگاه است تازه متوجه میشود ماجرا چیز دیگری است و پرونده اصلا امنیتی نیست.

اتفاقاتی که در فرودگاه هیترو و گتویک انگلستان افتاد و پهپادهای تجاری باعث توقف پروازها شدند در ایران هم نگرانی ایجاد کرده ؟

در فرانسه،دوبی و کشور‌های دیگری‌ هم بوده ولی خوشبختانه در ایران تاکنون چنین اتفاقاتی نداشتیم البته موارد معدودی اقدامات خرابکارانه یا جاسوسی با ریز پرنده‌ها صورت گرفته که با تلاش نیرو‌های امنیتی نظامی و انتظامی به موقع با آن برخورد صورت گرفته است.

به نظرم ایمنی ما در ایران هم به خاطر آموزش ‌های یکپارچه پهپاد بوده هم در رجیستری و ثبت پرنده و کاربر  و هم در روش‌های مقابله با پهپاد.

الان خیلی از جاهای حساس کشور به دستگاه‌های مقابله با پهپاد و اخلالگر‌های مخابراتی مجهز است و اگر کسی پرنده‌ای را پرواز دهد روی آن اعمال اختلال می‌شود و پرنده توقیف می‌گردد وقتی کسی بداند نظارتی هست تخلف کم می‌شود.

ما حتی در فضای مجازی هم رصد انجام میدهیم.هر کس اسکرین شات از جاهای حساس بگذارد بلافاصله با آن تماس می گیریم. مثلا اگر تصویری از پالایشگاه آبادان یا میدان آزادی در فضای مجازی در ارتفاع بالا منتشر شود اگر بدانیم با مجوز بوده کسی با فرد کاری ندارد اما اگر بی هویت باشد یا فاقد مجوز، فرد بازخواست می‌شود. اگر جواب قانونی و قائده‌مندی نداشته باشد به وی اخطار داده می‌شود و اگر مقاومت کند یا تخلف را تکرار کند پیگرد قانونی برایش خواهد داشت.

چرا مگر گذاشتن تصویر پهپادی جرم است ؟

ما به هنجار شکنی پهپادی حساسیم. مثلا کسی تصویر پهپادی از جای مهم میگیرد و بدون مجوز و تلاش میکند این را هم القا کند که بدون مجوز اینکار را کرده است. مثلا یک باغ تالاری در نزدیک فرودگاه رشت که شخصی تصویر پهپادی اش را از باغ و فرودگاه در همه شبکه‌های اجتماعی گذاشته بود در حالی که در فاصله ۹۰۰ متری فرودگاه احتمال خطر بسیار زیاد بود. هم به باغ تالار تذکر دادیم و هم به شخص. یا مثلا فرد دیگری که در یک مراسم از فرماندهان ارشد سپاه از نزدیک تصویر گرفته بود بدون مجوز و عکسها را هم  گذاشته بود روی شبکه اجتماعی.

از اینکه اتفاقی مثلا برخورد پهپاد با هواپیما رخ دهد و تغییر ذهنیت جامعه نسبت به پهپادها می‌ترسید؟

بله این چیزی است که همیشه باید بترسیم و هوشیار باشیم که اتفاق نیفتد.

آن حادثه‌ای که چند سال قبل در تهران رخ داد و با ضد هوایی به پهپاد شلیک کردند چقدر تاثیر منفی گذاشت؟

برای ما تاثیر منفی نداشت چون یک دستگاه نظامی آن پرواز را انجام داده بود و هماهنگی هم انجام نداده بود. اتفاقا ما دستگاه های مقابله یا جمر ساخته بودیم اما آن ارگان با ضد هوایی شروع به زدن کرد. آن رویداد دو فایده داشت یکی اینکه گفتمان مجوزدار بودن پهپاد را در داخل و خارج از کشور مطرح کرد. مصاحبه خود من را هم صدا سیما و فارس و هم سی ان ان و بی بی سی پخش کردند. فایده دوم این بود که ابزار برخورد نرم با ابزار برخورد جایگزین شد. بسیاری از دستگاه‌های مقابله با پهپاد به مراکز مختلف فروخته و مورد استفاده قرار گرفت.

شلیک ۲۷۰ گلوله ضد هوایی قطر ۲۳ میلی‌متری را به یک پرنده پلاستیکی کوچک که زیر ۱.۵ کیلوگرم وزن دارد آن‌هم در مرکز پایتخت کاری بسیار خطرناک است. ما تمام دستگاه های جمر را به یگان های حفاظتی داده ایم همه هم الان خوشحال هستند با کمک آنها پرنده‌ها را را می آورند پایین و صاحبش را پیدا میکنند بدون اینکه اثر منفی در محیط اطراف ایجاد کند.  مقابله فناورانه یعنی خیر و برکتش به ادمهای فناور می‌رسد. حتی کسی که استفاده میکنند حتی اگر اشتباه هم کند در بخش نظامی هم فرد متخصص مقابلش قرار می‌گیرد.

مواردی بوده که این فناوری‌های مقابله با پهپاد بک بحث امنیتی را حل کرده باشد؟

بله، بیش ‌از ۱۰۰ ماموریت داوطلبانه پهپادی در ۲ سال اخیر توسط یگان‌های کارگروه پهپاد در جهت مبارزه با مواد مخدر، قاچاق کالا، شکار غیر مجاز حیوانات، کنترل مبادی مرزی و مبارزه با خرابکاری و اقدامات ضد امنیتی با موفقیت انجام شده که منجر به تقدیر فرماندهان و مدیران ذی ربط از این تیم‌ها شده است.

به عنوان مثال در روزی که آقایان پوتین و اردوغان در تهران بوند یکی از مهمترین روزها برای شبکه امنیتی و حفاظتی بود به خصوص با توجه به سطح مخالفتی که در جهان با این رهبران وجود دارد.

در آن روز سیستمهای مقابله با پهپاد سامانه پدافندی یکپارچه ۱۵ پرنده پهپادی را که در مسیر حرکتی این رهبران قرار داشت رهگیری کردند و ۳ پرنده را  روی زمین نشاندند بدون آن که آب از آب تکان بخورد. این یک اقدام فناورانه و بدون حاشیه بود اما تصور کنید مثلا تیم پوتین که بسیار هم مجهزند و معمولا با اسکورت و ردیاب و جمر هم می‌آیند خودشان یکی یا چندتا از آن پهپادها را می‌نشاندند. این برای ما یک ضعف بزرگ بود یا اگر کنارشان پدافند با توپ شلیک می‌کرد چه حاشیه‌هایی به وجود می‌آمد.

به همین دلیل هم هست که میگویم باید پهپاد، کسب و کار پهپاد و رشد و حمایت و ابزارهای مقابله با جرایم باید با هم رشد کند.

الان مناطق پرواز ممنوع را روی سایت قرار داده‌اید؟

یک سرور تطبیقی  نقشه‌های هوایی و زمینی بومی ایجاد نمودیم (MAP.XED.IR) که کاربر آموزش دیده می تواند بفهمد که کدام مناطق پرواز ممنوع است کجا فرودگاه نظامی است و … جالب است در جلساتی که در شهرهای مختلف برگزار می‌کردیم فهمیدیم برخی از اعضای شورای تامین استان یا شهرستان هم این موارد را نمی دانند. مثلا  به جز پدافند و فرودگاه که شغلشان به این موضوع برمیگشت بقیه این را نمی‌دانستند. مثلا به من می‌گفتند فلانی چرا داری مشخصات منطقه نظامی را در جلسه اعلام می‌کنید این محرمانه است. بهشان می‌گفتم این مناطق در دنیا به عنوان نقشه هوایی (َAIP En-route chart) منتشر شده و دشمنان ما همه آن را دارند، در سایت فرودگاه‌های کشور هم این نقشه هست. اصلا این چاپ شده و دست همه دنیاست و من فقط دارم این را به خودی ها توضیح میدهم چون غیر خودی ها که می‌داند این کجاست.آرام آرام از ماهیت امنیتی بحث پهپاد را به ماهیت فناورانه و هواپیمایی سوق می‌دهیم. ما دنبال این بودیم که چهره مخدوشی که از پهپاد ارایه می‌شود را با یک چهره مناسب تغییر دهیم

فرق بین ثبت پهپاد و مجوز پرواز پهپاد چیست؟

هر ایرانی میتواند پس از طی مراحل قانونی، ثبت پرنده را انجام دهد ومجوز حمل بگیرد اما اگر بخواهد با آن پرواز نماید مثلا فیلمسازی یا نقشه برداری کند باید فرآیند مجوز را طی کند.

از کسانی که در دوره های شما شرکت می‌کنند برای استفاده در رویدادهای آن منطقه استفاده می‌کنید؟ مثلا سیل و …

بله . فردای آن دوره وقتی سیل در بوشهر آمد همان کسانی که در جلسه بودند به بچه هایی که در جلسه آمده بوند و تا قبل همدیگر را نمی‌شناختند زنگ زدند حلال اهمر زنگ زد که پرنده ات را بیاور ببینیم این روستا که جاده اش را سیل برده کسی داخل ان هست یا نیست چند نفر هستند. آتش سوزی در جنگل گلستان اتفاق افتاد هم همینطور هدف ما همین بود که در رویدادهای بحرانی بچه ها بیایند داوطلبانه کمک کنند. در این دوسال بچه های پهپاد از ساختمان پلاسکو گرفته تا گرفتن قاتلان محیط بان در جنگل گلستان ( در آنجا پرنده‌هایی را ساختیم برای پرواز در شب با دوریبنهای حرارتی کسی که محیطبانان را کشته بود را شبانه توانستیم دستگیر کنیم)‌ فعالیتهای بسیار مهمی انجام داده اند.

این اتفاقات در زلزله کرمانشاه و نقشه برداری سرپل ذهاب اولین شهر در خاورمیانه است که کل نقشه هاش و بازسازی بر اساس پهپادهای ماست. ما کل مدل سه بعدی سر پل ذهاب را با مولتی روتر در آوردیم. اکثر ان هم داوطلبانه و رایگان بوده است.

در بحث سیل های فروردین ۱۳۹۸ در استان‌های گلستان، خوزستان، لرستان و کرمانشاه کار‌های خارق‌العاده‌ای توسط یگان‌های پهپادی برای مدیریت بحران انجام شد و همچنین برای یافتن افرادی که در آبراه‌ها گم می‌شدند و مفقودین در کوه و برف اقدامات مهمی با پهپاد انجام شده است که مصاحبه‌ای جداگانه می‌طلبد.

منبع: آی‌تی ایران: عباس خاراباف /  شهرام شریف