از زمین به آسمان نگاه کردن همیشه ترسناک است. احتمالا از دورها به زمین نگریستن هم باید ترسناک و لذت‌بخش باشد. این احساس اما تنها برای بخش کمی از ساکنان زمین مهیاست. بسیاری از رازهای جهان در آسمان خفته‌اند. این اسرار تنها در شب ‌روی زمین قابل مشاهده‌اند و بسیاری از نویسندگان نتوانستند از بروز احساس خود نسبت به آسمان شب پرهیز کنند. کمتر نویسنده بزرگی را می‏توان یافت که عظمت و زیبایی رازآمیز شب و احوال شبانگاهی خود را در نوشته شبانه، وصف نکرده باشد. بطلیموس در «رساله بزرگ» می‌نویسد: «همانطور که من فانی هستم، می‌دانم که روزی نیز به دنیا آمده‌ام. اما وقتی که با لذت تعداد زیادی از ستارگان را که در مسیر دایره‌ای خود قرار دارند دنبال می‌کنم، پاهایم دیگر به زمین نمی‌رسند».

در این آسمان چه می‌گذرد؟

از نظر تاریخی، شرکت‌های فضایی با یک هدف اصلی ساخته شدند؛ کشف رازهای فضا. این شرکت‌های سخت‌افزاری در ابتدای کار بسیار گران بودند و فقط برای کسانی که قبلا میلیاردها دلار پول برای انجام فعالیت‌های پر‌خطر داشتند، عملی بود، اما اکنون شرکت‌های خصوصی کشف رازهای فضا و دسترسی به آن را آسان کرده و ماهواره‌ها نیز کوچک‌‌ و کوچک‌تر شده‌اند.

همچنین بخوانید:‌ فعالیت‌ استارت‌آپ‌های فضایی برای سرمایه‌گذاران جذاب شد

قدم بعدی اما به جای پرداختن به ابعاد سخت‌افزاری باید معطوف به نرم‌افزارها باشد.

میلیون‌ها سال است که انسان از شب وحشت دارد. قرن‌هاست که کشف آسمان شب ذهن بشر را به خود مشغول کرده و اکنون دهه‌هاست که انسان تلاش دارد خود را هر چه بیشتر در فضا آمیخته کند. به عنوان مثال، در سال‌های اخیر با توسعه فناوری استارتاپ‌ها مانند Pixxel ،‌SpaceX‌ ،Bellatrix Aerospace ،‌Agnikul ،‌Vesta Space به رهبری موسسان جوان، بودجه جمع‌آوری‌شده و فرصت‌های بی نظیری را در فضا شناسایی کرده‌اند که می‌تواند برخی از مشکلات موجود در صنایع را حل کند. 

نخستین استارتاپ فضایی خصوصی هند

شرکت‌های نوپا نیازمند بهره‌گیری از خدمات و سیاستگذاری دولت‌ها هستند. دولت هند در این امر بسیار عالی عمل کرده است. دولت هند اجازه می‌دهد تا شرکت‌های خصوصی در محل سازمان تحقیقات فضایی هند (ISRO) فعالیت کنند. اکنون استارتاپ‌های فضایی می‌توانند در ساخت و پرتاب موشک‌ها و ماهواره‌ها برای ارائه خدمات فضایی به صورت تجاری نقش داشته باشند و حتی می‌توانند بخشی از مأموریت‌های اکتشافی سیاره‌ای باشند.

حتما بخوانید: گزارش روند سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌های فضایی، ۲۰۲۰ (+دریافت)

Earth2Orbit اولین استارتاپ فضایی خصوصی در هند است. خدمات این شرکت شامل ارائه مشاوره در پرتاب‌های فضایی است. هدف این شرکت هدایت شرکت‌های خصوصی در حال ظهور برای کاوش و استفاده از فضا‌ست.

E2O تجارت خود را در بمبئی، بنگلور، تریواندروم و احمدآباد راه‌اندازی کرده و همچنین دارای دفاتر ماهواره‌ای بین‌المللی در سانفرانسیسکو و وین است. محصولات ارائه شده توسط این شرکت شامل خدمات ماهواره‌ای و پرتاب، سیستم‌های فضای انسانی، سیستم‌های رباتیک، زیرساخت‌ها و مشاوره هوافضاست. 

چالش‌ها و فرصت‌های استارتاپ‌ها در ایران

استارتاپ‌های فضایی در ایران از سال ۲۰۱۲ شروع به فعالیت کردند که این فعالیت را باید مدیون مشارکت تعدادی از دانشگاه‌ها، افراد خلاق و بازگشت افراد تحصیل‌کرده در خارج به ایران دانست. این شروع در مقایسه با سایر کشورهای در حال توسعه مانند هند بسیار دیرهنگام بود، اما به سرعت دانش‌آموزان، دانشگاهیان، کارآفرینان، ارگان‌های دولتی و همچنین سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را درگیر کرد، اما این مسیر تا سال‌ها بعد نتوانست آنگونه که انتظار می‌رفت، توسعه یابد.

دکتر ایمان شفیعی‌نژاد، استادیار دانشگاه و عضو هیات علمی پژوهشگاه هوافضا معتقد است‌: «آنچه امروز کشور ما به آن نیاز دارد، ایجاد کسب‌و‌کار برای جوانان و سایر اقشار جامعه است. جامعه ایران بازار بسیار خوبی است که مصرف‌کنندگان فراوان دارد و از طرف دیگر ضریب نفوذ تکنولوژی و به خصوص اینترنت در آن بسیار بالاست. براساس تجربه‌ای که در سال‌های اخیر به عنوان مشاور شتاب‌دهنده‌ها، عضو هیات علمی پژوهشگاه هوافضا و همچنین تدریس در دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات دارم، می‌توان گفت حوزه هوافضا و به خصوص صنعت فضایی کاملا با دولت گره خورده است. دانشجویان سال آخر کارشناسی دغدغه فراوانی برای آینده کاری خود دارند و البته دغدغه بجایی هم هست. بازار کار سنتی در صنعت فضایی اشباع شده است. نیاز است که موضوع کار‌آفرینی و وجود استارتاپ‌های فضایی گسترش یابد».

حتما بخوانید: ۶ استارتاپ هوافضایی نوآورانه و موفق سال ۲۰۱۹ که باید آن​ها را بشناسیم

تحریم‌ها و محدودیت‌های داخلی استارتاپ‌های ایرانی

راه‌اندازی استارتاپ در ایران، مانند هر کارآفرینی دیگری، در طول سال‌ها چالش‌های خود را داشته است. با این حال، طی چند سال گذشته، به ویژه پس از خروج آمریکا از برجام، فضای کسب‌و‌کار برای شرکت‌های نوپا در چندین زمینه دستخوش تغییرات اساسی شده است، اما…

دکتر شفیعی‌نژاد فضای حاکم بر عدم موفقیت استارتاپ‌ها را از زاویه‌ای دیگر می‌بیند: «عدم موفقیت فعالیت‌های استارتاپی در ایران از شرایطی که تحریم‌ها ایجاد کرده‌اند، باید جدا شود. سازمان فضایی و پژوهشگاه فضایی وزارت ارتباطات بنا به تاکید وزیر موظف شد مسیر سرمایه‌گذاری جهت فعالیت‌های استارتاپی در ایران را هموار کند اما بعد از گذشت ۳ سال دستاورد عملیاتی قابل توجهی محقق نشده است».

به نظر می‌رسد تا زمانی که پای بخش خصوصی و دانشگاه‌ها در میان نباشد، نمی‌توان شاهد پیشرفت در این عرصه بود. زمانی که دولت وامی به استارتاپ‌ها می‌دهد و یا جهت برنامه‌های فرهنگی اهداف کوتاه‌مدت پی‌ریزی می‌کند، برای بخش خصوصی مضر خواهد بود. بخش خصوصی در نبود حمایت‌های مقطعی دولت فرصت پیدا می‌کند به موضوع سودآوری، عمیق‌‌تر فکر کند در حالی که هدف بخش دولتی لزوما سودآوری نیست. 

نقش دانشگاه‌ها در پیشبرد فعالیت‌های استارتاپی

زمانی چرخه صنعت فضایی کامل است که بتواند کسب درآمد داشته باشد. سازمان فضایی اروپا از تکنولوژی لباس فضانوردان برای ضد‌غفونی‌کردن وسایل دندانپزشکی استفاده می‌کند. در واقع از تکنولوژی فوق با بهره‌گیری از تخصص دانشگاهیان و فناوری فضایی در ارائه خدمات عمومی و کسب درآمد استفاده کرده است.

فعالیت متخصصان دانشگاهی از دیدگاه دکتر شفیعی‌نژاد عامل اصلی شکل‌گیری استارتاپ‌هاست: «در واقع باید نقش اساسی در شکل‌گیری استارتاپ‌ها بر عهده دانشگاه‌ها باشد، زیرا عامل اصلی در شکل‌گیری استارتاپ‌ها به خلاقیت و ذهن پویا و نوآور بستگی دارد. استارتاپ‌ها بر محور نوآوری حرکت می‌کنند. اما آنچه در عمل اتفاق می‌افتد، آن است که در دانشگاه‌ها ذهن‌های نوآور پرورش نمی‌یابند و این موضوع البته در اغلب دانشگاه‌های دنیا نیز قابل مشاهده است، اما در دانشگاه‌های ایران بیشتر به چشم می‌خورد. باید تلاش شود دانشگاه‌ها از پرورش دانشجویان با ذهنیتی کارمندی به دانشگاه‌هایی کارآفرین تبدیل شوند».

در کنار مراکز دانشگاهی، می‌توان به مراکز رشد، مراکز نوآوری، شتاب‌دهنده‌ها و کارخانه نوآوری و استارتاپ استودیوها اشاره کرد. نیاز امروز کشور آن است که در کنار دانشگاه‌ها، پارک‌های فناوری، مراکز رشد، مراکز نوآوری و بعضا شتاب‌دهنده ایجاد شود.

این استاد دانشگاه و پژوهشگر معتقد است‌: «هر یک از مراکز نام برده دارای تعاریف ویژه‌ای هستند. در کشور ما اغلب بدون در نظر گرفتن کاربرد هر یک، سعی در راه‌اندازی آن شده است. برای مثال، مرکز رشد و شتاب‌دهنده دو تعریف کاملا مجزا دارند منتها اغلب فکر می‌کنند که کاربرد آنها یکسان است. در کنار شتاب‌دهنده باید سرمایه‌گذاری وجود داشته باشد تا محلی برای شتاب‌دهی کسب‌و‌کارهای نوپای غیر‌رسمی باشد، اما مراکز رشد محل حضور شرکت‌هایی است که می‌خواهند توسعه یابند». 

نقش کسب‌و‌کارهای هوافضایی و به خصوص فضایی

استارتاپ‌های فضایی چرخه‌ای طولانی دارند. بسیاری از سرمایه‌گذاران بزرگ به این بخش نگاه نمی‌کنند. سرمایه‌گذاران بزرگ به دنبال معاملات بزرگ هستند. برای شناسایی چنین شرکت‌هایی نیاز به تلاش و تمرکز بیشتری است. همان گونه که در ابتدای مطلب نیز اشاره شد، پتانسیل بسیار زیادی در هند وجود دارد. مردم منتظر دریافت خبرهای موفقیت‌آمیزی هستند تا بتوانند برای شروع کسب‌و‌کارهای استارتاپی جدید قدم بردارند.

جامعه هند تجربه کافی در زمینه استارتاپ‌ها به دست آورده است، بنابراین تلاش دارد تا نوآوری و تحول فناوری بعدی را در بخش فضایی متمرکز کند. یک دهه پیش، این بخش مورد توجه سازمان تحقیقات فضایی هند (ISRO) قرار گرفت اما اکنون به لطف عوامل متعددی مانند کاهش ۹۰ درصدی هزینه ساخت ماهواره و حضور فعال موسسات آموزشی بسیاری از شرکت‌ها در حال ورود به این بخش در شبه‌قاره هند هستند.

دکتر شفیعی‌نژاد، استادیار دانشگاه در خصوص ارائه طرحش به سازمان فضایی کشور توضیح داد: «من طرحی به سازمان فضایی کشور که متولی حمایت از طرح‌های استارتاپی فضایی است پیشنهاد دادم. در این طرح که به موضوع مدرسه کسب‌و‌کار فضایی می‌پرداخت، بنا بود دانشجویان در یک دوره کوتاه‌مدت ولی فشرده به طور تخصصی با صنعت فضایی و راه‌های ایجاد کسب‌و‌کار در آن آشنا شوند. این طرح متاسفانه مورد پذیرش سازمان قرار نگرفت و مسکوت ماند».

حلقه مفقوده صنعت فضایی ایران

اغلب تصور بر این است که با ساخت ماهواره‌ها چرخه کار استارتاپ‌های فضایی به پایان می‌رسد اما چرخه فضایی زمانی کامل می‌شود که بتواند به مردم خدمات‌رسانی کند. در سایه خدمت‌رسانی به مردم استارتاپ‌ها باید بتوانند از نظر اقتصادی روی پای خود بایستند و سود‌دهی مالی داشته باشند.

در صنعت فضایی بعد اقتصادی با بعد اجتماعی گره خورده است. در کنار بعد اقتصادی که به تولید و کارآفرینی منتهی می‌شود، بعد اجتماعی به طور مستقیم و غیر‌مستقیم در خدمت اجتماع خواهد بود. تاسیس شبکه‌های تلویزیونی، استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در تحلیل شرایط آب و هوایی و مثال‌هایی از این دست می‌تواند مستقیم و غیر‌مستقیم زندگی افراد جامعه را تحت تاثیر قرار دهد.

دکتر شفیعی‌نژاد از تجربه سال‌ها تدریس خود در دانشگاه‌های ایران، از بعد دیگری به حلقه مفقوده صنعت فضایی ایران می‌نگرد: «اکنون دانشگاه‌های نسل سوم و نسل چهارم در جهان مشغول فعالیت هستند که اجتماع‌محورند. دانشگاه‌های نسل سوم کارآفرین هستند و دانشگاه‌های نسل چهارم در دل جامعه اتفاق می‌افتند. اما رشته هوافضای دانشگاه‌های ایران در نسل دوم باقی مانده‌‌ که فقط به درس و پژوهش اکتفا می‌کنند. در دانشگاه‌ها نیاز است دروس جدید کار‌آفرینی، حقوق کار‌آفرینی، نوآوری، تجاری‌سازی و… برای تمام رشته‌ها در نظر گرفته شود تا ذهن دانشجویان با اصول کارآفرینی آشنا شود.

شاید بتوان گفت که حلقه مفقوده کار‌آفرینی را باید در این بخش جست‌وجو کرد. این موضوغ برای رشته‌ای مانند هوافضا به مراتب خود را بیشتر نشان می‌دهد. از طرفی دیگر، در بعضی رشته‌ها به فراخور موضوعات آن، ذاتا دانشجویان به سمت ایجاد کسب‌و‌کار خود پیش می‌روند اما بعضی رشته‌ها مانند هوافضا و به خصوص مهندسی فضایی، ارتباط تنگاتنگی با دولت دارند؛ لذا نیاز است که مسئولان جهت کار‌آفرینی نسل جوان در این رشته سیاست تئوری‌محور را کنار زده و با اتخاذ تصمیمات نوآورانه جدی‌تر، قدمی عملگرایانه در راه اصلاح بردارند».

در ۱۰ سال گذشته، صنعت هوافضا دستخوش تحول و توسعه بزرگی شده که آن را به یکی از پردرآمدترین صنایع کارآفرینی تبدیل کرده است. هر ساله، تعدادی استارتاپ جدید در این بخش ظاهر می‌شود و بسیاری از آنها تا رسیدن به موفقیت کامل تلاش فراوانی می‌کنند. حتی اگر رقابت شدید و محدودیت بازار نیز بسیار زیاد باشد، اما می‌توان فعالیت در این حوزه را یکی از جاذبه‌های بازار کسب‌و‌کار جدید دانست.

استارتاپ‌ها دنیا را غافلگیر می‌کنند. ایده‌ها، نوآوری‌ها و چشم‌اندازهای جدید با تأسیس استارتاپ‌های جدید ارائه می‌شوند. بیشتر آنها تحت هدایت مجموعه‌های تازه‌نفس و جوان هستند که باعث ایجاد جذابیت بیشتر استارتاپ‌ها می‌شود. اگر شما علاقه‌مند هستید که در زمینه شرکت‌های استارتاپی در صنعت هوا‌فضا شروع به فعالیت کنید، پس لازم است نگاهی به آسمان بیندازید.

منبع: شنبه‌ مگ / رایحه مظفریان