این روزها تب مسافرت به سیاره سرخ در محافل علمی و فضایی بالا گرفته ‌است و برنامه‌ها هر روز تغییرات و پیشرفت‌های خود را اعلام می‌کنند. آنچه می‌خوانید تلاش‌هایی است که طی 50 سال گذشته برای دستیابی به مریخ انجام شده است.

از دهه 1960 میلادی (1340 شمسی) با آغاز رقابت بر سر دستیابی به مرزهای آسمان، مقصدها و اهداف مختلفی برای مأموریت‌ها در نظر گرفته شد که کره ماه و مریخ دو هدف اصلی آنها بودند. در آن زمان هنوز تجهیزات و امکانات انسان به گستردگی امروز نبود و شاید دورترین محلی که برای جست‌وجوی حیات و منشاء آن تصور می‌کرد این دو سیاره بودند اما امروز در همان مقصد، هدف‌های تازه‌ای دنبال می‌شود.

ناسا و دیگر سازمان‌های فضایی و حتی شرکت‌های خصوصی به دنبال پیاده کردن انسان روی مریخ و حتی زندگی روی این سیاره هستند. برای اینکه بدانیم چه راهی طی شده تا به جایی که اکنون هستیم برسیم، نگاهی گذرا بر اقدامات عملی 50 سال گذشته برای دستیابی به مریخ می‌اندازیم.

رفقا نخستین گام‌ها را برداشتند

در سال‌های اوج رقابت بر سر فضا، شوروی سابق موفق شده بود در اغلب پروژه‌های فضای از جمله ارسال نخستین انسان به مدار زمین، از رقیب خود، یعنی آمریکا، پیشی بگیرد و مریخ نیز یکی دیگر از پروژه‌هایی بود که یوری گاگارین، نخستین فضانورد جهان، یک سال پس از بازگشت به زمین آن را طراحی و به مرحله اجرا درآورد.

نخستین تلاش روس‌ها در قالب پروژه مارسنیک 1 و 2 به شکست انجامید اما سرانجام در سال 1962 آنها موفق شدند اسپوتنیک 23 یا همان مارس‌وان را با موفقیت در مدار مریخ مستقر کنند و این سفینه با استفاده از پنل‌های خورشیدی خود توانست انرژی لازم برای ارتباط با زمین را به دست بیاورد.

این نخستین بار بود که بشر به فاصله‌ای تا این حد نزدیک از یک سیاره دیگر (193 هزار کیلومتر) می‌رسید. این ماهواره تا ماه مارس 1963 اطلاعات خود را به زمین می‌فرستاد و مشغول نقشه‌برداری از مریخ بود تا اینکه در فاصله‌ای در حدود 106 میلیون مایل (170 میلیون کیلومتر) از زمین، از کار افتاد و برای همیشه خاموش شد.

نخستین نمای نزدیک

وقتی آمریکایی‌ها به تب مریخ پیوستند، پروژه‌های مرینر 1، 2 و 3 با شکست روبه‌رو شد اما بالاخره مرینر 4 خود را پس از یک سفر 8 ماهه در سال 1965 به مریخ رساند و نخستین عکس نمای نزدیک از سطح آن ‌را به زمین مخابره کرد.

پس از آن مرینر‌های 6 و 7 نخستین دوقلوهای مریخی بودند که جنوب و قطب‌های مریخ را نقشه‌برداری کردند. مرینر 8 و 9 نیز قرار بود دوقلوهای بعدی باشند اما شماره 8 در آسمان زمین منفجر شد. در نهایت مرینر 9 توانست در سال 1969 به مریخ برسد و نخستین ماهواره سیاره سرخ لقب بگیرد. این ماهواره به مدت یک سال، تمام سطح مریخ را نقشه‌برداری کرد و در این مدت بیش از 7000 عکس به زمین فرستاد.

نخستین فرود سرخ

در 1971 سازمان فضایی شوروی برای نخستین بار فضاپیمای مارس3 را روی سطح مریخ فرود آورد و نخستین عکس از سطح این سیاره را به جهان نشان داد. البته این عکس هیچ وضوحی نداشت و خود سازمان علمی روس‌ها هم این موضوع را تأیید کرد که این عکس ارزش علمی ندارد.

علت آن هم این بود که سفینه روس تنها 20 ثانیه پس از فرود با مدارگرد خود ارتباط داشت و پس از آن برای همیشه این ارتباط قطع شد.

آمریکایی‌ها تا سال 1975 نتوانستند روی مریخ فرود آیند، در این سال پروژه وایکینگ 1 و 2 همزمان اجرا شد که هر یک شامل یک مدارگرد و یک مریخ‌نورد بود.

هر دو پروژه با موفقیت روی مریخ فرود آمدند و نخستین کاوش‌ها و عکس‌های نمای گسترده خود را از سطح این سیاره مخابره کردند. این دو پروژه سال‌ها فعال بود و این دو مریخ‌نورد تا چند سال اطلاعات مهمی از سطح این سیاره جمع‌آوری و ارسال کردند.

نخستین عکس از سطح مریخ که پروژه شوروی موفق به مخابره آن شد

نخستین عکس نمای گسترده از مریخ، سه روز پس از فرود وایکینگ 1 در سال 1972

قمر و آب، اهداف بعدی

روس‌ها در سال 1988 تصمیم گرفتند به قمر مریخ بروند و سفینه فوبوس 1 نخستین تلاش آنها بود که در راه این مقصد گم شد! فوبوس 2 نیز توانست برای نخستین بار تا فاصله 180 کیلومتری این قمر پیش رود اما در این زمان پس از ارسال تصاویر یکتایی از سطح آن، ارتباطش با زمین قطع شد و از دست رفت.

تمام تلاش‌ها تا سال 1996 ناموفق بود و در این سال آمریکا با پروژه «جست‌وجوگر جهانی مریخ» پس از دو دهه شکست در مریخ توانست به این سیاره بازگردد.

این سفینه خود را به مدار مریخ رساند و به مدت 9 سال، بررسی، عکاسی و جمع‌آوری اطلاعات از سطح مریخ درباره احتمال وجود منابع آب زیرسطحی، کانی‌هایی که برای شکل‌گیری نیاز به آب دارند و تغییرات آب و هوایی را برعهده داشت.

فصل تازه مریخ‌نوردی

«پث فایندر» یا همان مسیریاب، نامی بود که سال 1996 را به سال هیجان و شگفتی تبدیل کرد. این مریخ‌نورد که پس از 20 سال و پس از وایکینگ‌ها روی مریخ فرود می‌آمد، برای نخستین‌بار از سیستم فرود ایربگی استفاده کرد.

در این سیستم کل محموله داخل یک ایربگ قرار می‌گیرد که در نزدیکی سطح باز می‌شود و از محموله حفاظت می‌کند. این مریخ‌نورد پس از چند ساعت بالا و پایین‌ پریدن روی سطح مریخ، با موفقیت خود را گشود و به راه افتاد؛ راهی که آغاز مسیری نو در جست‌وجوی سطح مریخ بود.

ناسا پس از این، چند مریخ‌نورد دیگر را نیز به این روش روی سیاره سرخ به سلامت فرود آورد و سال‌ها از آنها برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده کرد.

نخستین تصویر ارسالی پث‌فایندر

سطح مریخ

اکنون تقریبا هر 2 سال یک بار یک پروژه برای مریخ تعریف می‌شود، در سال 2007 سفینه فونیکس پس از فرود روی مریخ، ساعت شش صبح (به وقت مریخ) در روز 79 از سال مریخی، این عکس را مخابره کرد که در آن چیزی شبیه یخ صبحگاهی سطح سنگ‌ها را پوشانده است.

سیاره مریخ

در سال 2013 هند هم سفینه‌ای به سوی مریخ فرستاد که هم‌زمان با مدارگرد آمریکایی به این سیاره رسید و عکس‌های منحصر به فردی از سطح و آب‌وهوای این سیاره به زمین مخابره کرده است که این یک نمونه از آنهاست.

نویسنده: محمدرضا احمدی‌نیا/خبرگزاری آنا