سیاره مشتری و قمرهای آن مقصد برنامه آینده سازمان فضایی اروپا به نام JUICE هستند.

مدلی کوچکتر از منظومه شمسی را تصور کنید که در زیر سطح برخی از قمرهایش بیشتر از روی کره زمین آب وجود دارد. این منظومه، مقصد آینده برنامه سازمان فضایی اروپاست.

مأموریت JUICE در سال ۲۰۲۲ شروع خواهد شد، اما اهمیت مطالعه مشتری و قمرهای آن در چیست؟

به گزارش یورونیوز، مشتری یا ژوپیتر در اساطیر یونان، یکی از خدایان آسمانی بود. بزرگترین سیاره منظومه شمسی، برای آنکه پادشاه منظومه ما باشد چیزی کم ندارد. مأموریت سازمان فضایی اروپا با عنوان JUICE- که مخفف (Jupiter ICy moon Explorer) (کاوشگر قمرهای یخی مشتری) است – جامعترین مأموریت اکتشافی درباره این سیاره و به شکل دقیقتر درباره قمرهای آن است، قمرهایی که گمان می رود زیر سطح یخزده شان امکان حیات وجود داشته باشد. مشتری یازده برابر زمین است اما بیشتر حجم آن را گاز تشکیل می دهد.

پیر دروسار، رئیس آزمایشگاه مطالعات فضایی در رصدخانه پاریس در این باره می گوید: «مشتری یک سیاره گازی است، یعنی اگر بتوان در جو آن فرود آمد،خواهیم دید که مانند سیاره های دیگر دارای پوسته سطحی نیست، اما هرچه به سمت مرکز آن پیش برویم بدون اینکه با اقیانوس یا سطح خاک روبرو شویم، می بینیم که جرمِ سیاره متراکم تر می شود. خود مشتری با تمامی اجرامی که به دورش می گردند مثل یک منظومه است، به خصوص با چهار قمر بزرگی که گالیله نزدیک چهارصد سال پیش آنها را کشف کرد. هر کدام از این قمرها با بستر خاص خودشان جهانی جداگانه اند. کاوشگر JUICE دست کم سه قمر دورتر مشتری را بررسی خواهد کرد.» (به علت وجود تشعشعات کیهانی قوی هنوز نزدیکی بیشتر به این سیاره ممکن نیست.)

نکته جالب برای ستاره شناسان، خاص بودن منظومه قمرهای مشتری و اقیانوسهای آب نهفته در زیر سطح بعضی از این قمرهاست. اگر فرض کنیم که منظومه مشتری و قمرهایش می توانست مانند یک منظومه خورشیدی باشد، باید گفت که مشتری، بختِ ستاره بودن را از دست داده است.

پیر دروسار در این باره می گوید: «معمولاً می گوییم که مشتری ستاره ای ناکامل است، چراکه حد واسط زمین و ستاره هاست. مشتری جِرم کافی برای ایجاد واکنش گرما-هسته ای که انرژی ستاره را تولید می کند ندارد، همچنین با وجود داشتن هیدروژن، از دمای کافی برای ایجاد واکنشهای ستاره ای محروم است.»

الیویه ویتاس، پژوهشگر پروژه JUICE معتقد است که شناخت منظومه مشتری و سیر تحول آن، درک بهتری از فرآیند شکل گیری و تحول سیاره های گازی غول پیکر و قمرهایشان به دست می دهد. او می گوید : «مشتری، سیاره برترین هاست. بزرگترین سیاره منظومه شمسی بوده و دارای بزرگترین توفان و بزرگترین منظومه اقماری پس از زحل (کیوان) و نیز عظیمترین میدان مغناطیسی است. اگر بتوانیم اقیانوسی در قمرهای مشتری پیدا کنیم، می توان بررسی کرد که آیا محیط قابل زیستی در آنها هست یا آیا ممکن است که پذیرای زندگی باشند؟»

کاوشگر JUICE در مأموریت سه ساله خود به دور این سیاره عظیم خواهد گشت و سه قمر آن یعنی گانیمد، اروپا و کالیستو را بررسی خواهد کرد. قمرهایی که هر کدام برای خود سیاره ای هستند.

پیش از همه اینها باید هشت سالی در منظومه شمسی سفر کرد و قبل از هر چیز، باید بتوان از مدار زمین با امنیت خارج شد. یکی از خطیرترین لحظات یک مأموریت فضایی همین است.

الیویه ویتاس در این باره می گوید: «برای من مرحله پرتاب از همه حساس تر است، باید به پرتابگرمان اعتماد کنیم، پرتابگری که قرار است از (با نیروی گریز از مرکز) مدار جاذبه زمین دور شود و ما را در مسیر درست قرار بدهد. در پایانِ این مأموریت، کاوشگر را برای اولین بار در مدار گانیمد، بزرگترین قمر مشتری قرار می دهیم. باز می گویم که قرار دادن یک ماهواره در مدارِ یک قمر، کاری بسیار حساس است.»

کاوشگر Juice پروازهای زیادی در نزدیکی سه قمر بزرگ مشتری خواهد داشت تا بتواند احتمال قابل سکونت بودن اجرام بیرونیِ منظومه شمسی را بررسی کند.

آتنا کوستانیس، مدیر تحقیقات مرکز ملی پژوهشهای علمی در این باره می گوید:«قمرهای اروپا و گانیمد مثالهای بارزی از احتمال وجود آب مایع زیر سطح خاک هستند. تنها این می ماند که بفهمیم این آب در چه اعماقی قرار دارد و وسعت آن چقدر است و دیگر اینکه آیا زیر خاکِ این قمرهای یخ زده، احتمال حیات و وجودِ ارگانیزمهای زنده ای که در آب مایع ریشه دارند، هست؟»

کاوشگر Juice بیشتر زمان مأموریتش را پیرامون قمر گانیمید سپری می کند، قمری که در کنار زمین و عطارد سومین جرم متراکم منظومه شمسی است که میدان مغناطیسی دارد.

او می افزاید: «گانیمید، که میدان مغناطیسی دارد، بزرگترین قمر مشتری است، اگر زیر سطح آن آب مایع وجود داشته باشد، می توان گفت همان جایی است که برای جستجوی شرایط حیات و امکان سکونت در جایی درون منظومه شمسی و در کنار سیاره خودمان باید به آن رفت.»

انجام یک مأموریت فضایی نیازمند سالها کارِ صبورانه و کنار آمدن با محدودیتهای کنونی فناوری است، فناوریهایی که وقتی کاوشگر فضایی بخواهد نخستین داده های خود را ارسال کند دیگر به روز نیستند. این کار به نوعی شبیه آن است که با وسایل ارتباطی امروز پیامی از آینده را دریافت کنیم.

اولیویه ویتاس درباره چنین مأموریتی می گوید: « مأموریت فضایی، تقریباً پروژه یک عمر است، آنقدر طولانی است که باید انرژی خیلی زیادی صرفش کنیم و باید صبور باشیم، چون رسیدن نتایج خیلی طول می کشد چیزی حدود پانزده، بیست یا بیست و پنج سال.»

پیر دروسار هم درباره اهمیت این مأموریت می افزاید: «با بررسی بیشتر مشتری، به سازوکارهای فیزیکی که در منظومه های سیاره ای نقش کلیدی ایفا می کنند، دست پیدا می کنیم و (رفتارِ) منظومه های فراخورشیدی را بهتر درک می کنیم.»

و آتنا کوستانیس هم در انتها می گوید :«هر مأموریت فضایی، اطلاعاتی فراهم می کند که نسلهای آینده ستاره شناسان روی آن کار می کنند، مثل کارِ خود من، و امیدوارم که جوانان زیادی از حالا به کارکردن بر روی داده های آتیِ کاوشگر Juice فکر کنند.»