دکتر منطقی دارای کارشناسی مهندسی برق دانشگاه شریف و کارشناسی ارشد مهندسی برق الکترونیک دانشگاه شریف و دکتری مهندسی سیستم ها از دانشگاه تهران می باشند. ایشان از سال ۵۹ در قالب مسئول مرکز تحقیقات مخابرات سپاه کار خود را آغاز کردند و تا به امروز مسئولیتهای مختلفی را در صنایع مختلف و در قالب مدیرکل و ریاست سازمان ها به انجام رسانیده‌اند. ایشان همچنین استاد دانشگاه بوده و در دانشگاه های تهران، علم و صنعت، تربیت مدرس، علامه طباطبایی، مالک اشتر و... به تدریس پرداخته اند.

۱- فعالیت مرکز ملی فضایی ایران شامل چه ابعادی است؟

برای توضیح این مورد ما در کشور اول باید ببینیم صنعت فضایی چیست و چه کاربردی دارد و بر مبنای آن بیاییم و سیاست گذاری کنیم که بسته به توان هر کشور این سیاست ها فرق می کند، زیرا بحث توانمندی های زیرساختی از جمله اقتصادی و فناورانه و نیروی انسانی اهمیت زیادی دارد. چندین کاربری در حوزه فضایی مطرح است که ۴ کاربری عمده در صنعت فضایی وجود دارد که عبارتند از: کاربری مخابراتی، کاربری تعیین موقعیت و ناوبری، سنجش از راه دور و کاربری اکتشافات فضایی.

در رابطه با کاربری مخابراتی، حوزه های مختلفی از کاربری وجود دارد که اکثر کشورهای دارای این فناوری در آن به فعالیت می پردازند. به عنوان مثال استفاده در رسانه ها، بانک ها و در ارتباطات و اطلاعات مورد توجه است. در رابطه با تعیین موقعیت و ناوبری و کاربری سنجش از راه دور، تمرکز اصلی ما بر روی این کاربری است. بحث سنجش از راه دور در حوزه های مختلف مثل: محیط زیست (بحران آب) و پیش بینی حوادث غیر مترقبه (ریزگردها) و محافظت و مراقبت از منابع طبیعی و زیست بومها و... همه و همه می تواند خیلی مهم باشند. شبکه های توزیع نفت و گاز و خطوط لوله آنها باید کنترل شود و این کار با ماهواره به سرعت و دقت بالا قابل انجام است که این قبیل موارد در این کاربری جای دارند. بحث تعیین موقعیت و ناوبری در بعضی از حوزه ها مانند کنترل ساخت و ساز شهری و کنترل آن و برنامه ریزی برای آن نیز از مثال های کاربری است. در رابطه با کاربری اکتشافات فضایی، ما هنوز به صورت جدی وارد آن نشده ایم اما برنامه های خوبی برای آن داریم. امروزه دنیا به سمت دقت بالا و قابلیت تحلیل های متنوع و قوی از داده های حاصل از گزارشات ماهواره ای می رود. مثلا برنامه ریزی برای سوخت و کنترل ترافیک و گلوگاه های ترافیکی با ماهواره خیلی ساده تر شده و تحلیل دقیق اطلاعات پیرامون این موضوعات بسیار کمک کننده هستند.

بر این مبنا دولت ها تصمیم می گیرند که وارد حوزه فضایی شوند و این که آیا ماهواره داشته باشند یا خیر، آیا خود تولید کننده ماهواره و پرتاب کننده آن باشند یا از کشور دیگری تهیه کنند. با کدام کشورها و تحت چه عنوانی همکاری داشته باشند. بسته به سیاست گذاری کشور، این موضوعات مطرح می شود. به طور مثال، کشورهایی که از استقلال سیاسی برخوردارند، ترجیح می دهند خود ماهواره تولید کنند و آن را در مدار مورد نظر قرار دهند. که کشور ما در زمره همین کشورها است. ضمن اینکه این کار نیاز به هزینه و تلاش زیادی دارد اما باعث می شود. ایران خودش ماهواره و پرتاب کننده را تولید کند و از اطلاعات حاصل از آن استفاده کند تا این که کشور دیگری این کار را انجام دهد. برای ما دریافت اطلاعات و دیگر خروجی های این ماهواره ها بسیار پر اهمیت است زیرا اگر بخواهیم این اطلاعات را از کشورهای دیگر دریافت کنیم در خیلی از مواقع اطلاعات مورد نظر ما را نمی دهند. ضمن این که فواید زیادی برای کشور در پی دارد. به عنوان نمونه، دستیابی به دانش در زمینه خاصی باعث یادگیری ما می شود و می توان آن دانش را در زمینه ها و حوزه های دیگر نیز به کار بست. یادگیری فناورانه دو بعد مهم دارد، یکی یادگیری از کاربری های فضایی است که توضیح داده شد و اکثر کشورهایی که دانش تولید ماهواره را دارند از آن بهره می برند و دیگری خود فناوری و دانش آن است که ما در بخش دوم جزو ۱۱ کشور برتر دنیا هستیم و رتبه نهم را دارا می باشیم. البته فناوری پرتاب و ساخت ماهواره در حوزه فضایی شامل پرتاب ماهواره به لایه های مختلف است که امروز ما توان پرتاب به لایه های مجاور زمین و تا ۵۰۰ کیلومتر را داریم اما به دنبال پرتاب به لایه های دورتر مثل لایه هایی که ۱۰۰۰ کیلومتر با سطح زمین فاصله دارند می باشیم. در برنامه ۱۰ ساله دوم و تا سال ۱۴۰۴ ما به دنبال تحقق این امر هستیم که ملاحضات مالی و فناورانه و... را می طلبد.

۲- بودجه برخی کشورها در حوزه فضایی بسیار بالا و رقمی چند میلیارد دلاری است. بودجه مرکز ملی فضایی حدودا چه مقدار است؟

بودجه ما به طور میانگین ۱۳۰ تا ۱۵۰ میلیون دلار است که به نوعی ما محدودیت بودجه داریم. اما این تنظیم بودجه ناشی از راهبردها و سیاست های کشور است. که چه میزان فضا، از لحاظ امنیتی و اقتصادی نقش مهمی برای کشور دارد و همین طور درآمد ملی ما چه میزان است و... اما در بخش کاربری هایی که بیان شد ما خوب پیش می رویم، در حالی که در بخش طراحی و ساخت، ما محدودیت داریم و به بودجه ای ۲ الی ۳ برابری برای تحقق به موقع اهداف نیازمند هستیم.

۳- نقش برجام و دوره پسابرجام در حوزه فضایی به چه شکلی بوده است؟

برجام از لحاظ مالی تغییری ایجاد نکرده، زیرا بودجه ما بر اساس بودجه کل کشور تنظیم می شود و ارتباطی به برجام ندارد اما از لحاظ محدودیت های بین المللی، به خصوص در بخش کاربری بسیار کمک کننده بوده و برخی محدودیت ها را برطرف کرده و ما دسترسی بهتری به اطلاعات و حوزه های مختلف کاربری داریم.

۴- یکی از راهبردهای مرکز ملی فضایی ایران تا سال ۱۴۰۴ این است که جزو ۱۰ کشور برتر دنیا در این حوزه باشد. ضمن این که ما در برنامه های توسعه پنجم و ششم در دسترسی به اهداف تعیین شده بسیار مشکل داشته ایم، چه قدر امید دارید که به اهداف راهبردی سازمان در بازه زمانی تعیین شده دست پیدا کنید؟

ما تمرکز خود را روی ساخت و پرتاب ماهواره گذاشته ایم و برخی اهداف محقق شده اما فناوری فضایی یک فناوری پیچیده است که یک معادله چند متغیره از عوامل مختلف را شامل می شود و فقدان یا کمبود هر عامل در آن باعث ایجاد محدودیت خواهد شد. ما ضمن بهبود زیرساخت ها باید برنامه ریزی هایی برای پرتاب و فناوری های فضایی و... داشته باشیم که یکی از عوامل اصلی محدودیت این حوزه ها بحث بودجه است. اما اگر زیرساخت ها فراهم باشد ما می توانیم تا سال ۱۴۰۴ به اهداف راهبردی خود دست پیدا کنیم.

۵- آیا در سال جاری پرتاب ماهواره ملی داریم ؟

برنامه پرتاب کاملا زمان‌بر هست زیرا دقت زیادی را می طلبد و جای اشتباه باقی نمی گذارد. به نوعی زمانی یک ساله لازم است تا عوامل مختلف سنجیده شود و چیزی نیست که امروز تصمیم گیری شود و فردا اجرا شود. در کشورهای دارای این فناوری نیز جریان به همین شکل است. انشاءالله در نیمه دوم سال جاری یک پرتاب خواهیم داشت.

۶- بحث نظام مندی حوزه فضایی چه بوده است؟

دو جریان بر حوزه فضایی حاکم است: ۱- ساخت ماهواره ۲- ساخت ماهواره بر
یک برنامه دقیق مستلزم برنامه برای ساخت ماهواره و ساخت ماهواره بر و ایستگاه های زمینی و ایستگاه دریافت و پرتاب است که ابعاد مختلفی را شامل می شود. نکته ای که وجود دارد این است که ممکن است ماهواره زودتر از ماهواره بر آماده شود. پس امور باید طوری برنامه ریزی شده باشند که ما کمترین هدر رفت منابع را داشته باشیم. به عنوان مثال در هنگامی که ماهواره از پرتاب کننده زودتر آماده شود. می توانیم از ظرفیت خارجی برای پرتاب استفاده کنیم.

۷- وجود همزمان دو سازمان، سازمان فضایی ایران و مرکز ملی فضایی ایران تداخلی باهم ندارد؟

خیر. اگر شما کشورهایی مثل روسیه، چین و هند و کره و دیگر کشورها را پایش کنید به لیستی از سازمان هایی که در زمینه فضا کار می کنند برخواهید خورد. این موضوع وابسته به توان و برنامه های کلان آن کشور می باشد. در دولت قبل گفته شد سازمان فضایی زیر نظر رئیس جمهور باشد و همه دستگاه های دولتی و وزارت خانه ها مثل علوم، وزارت های ارتباطات، دفاع و شرکت های وابسته نیز در سازماندهی گفته شده تحت آن همکاری می کردند اما در دولت جدید تغییر رویه اتفاق افتاد، به نوعی تصمیم بر آن شد واحدهای زیر مجموعه وزارت علوم، وزارت ارتباطات در حوزه فضایی زیر نظر خود وزارت خانه فعالیت کند و یک ساختار یکپارچه کننده اما متفاوت با ساختار قبلی ایجاد شد. مرکز ملی فضایی ایران با سازمان فضایی ایران تداخلی در اجرای امور ندارند. نمونه این ساختارها در کشورهای دیگر صاحب فناوری فضایی نیز دیده می شود.

۸- در رابطه با تجاری سازی دستاوردها چه برنامه ریزی شده است؟

وقتی شما دانش طراحی و ساخت یک محصول را دارید. به راحتی می توانید خروجی های آن را تجاری سازی کنید. در واقع ما می توانیم آن محصولات را تجاری سازی کنیم. یک جریان تجاری سازی رو به دورن داریم و یک جریان رو به بیرون (خارج از کشور) که می توان نتایج کارهای انجام شده و دستاوردها را تجاریسازی کرد.

به طور مثال برای کشورهای همسایه می توانیم بنا به سفارش آنها ماهواره طراحی کرده و بسازیم و در مدار قرار دهیم. در گذشته بحث ماهواره ها در کشور ما بیشتر جنبه دسترسی به فناوری داشت، اما امروزه ما با تمرکز بر دو بخش کاربری های آن به نتایج خیلی خوبی خواهیم رسید. همکاری های بین المللی اخیرا شروع شده و قبلا محدود به کشور خودمان بود اما امروز پروژه های مشترک و همکاری مشترک در حال تعریف و یا اجرا است که مردم عزیز ایران به زودی شاهد دستاوردهای آن خواهند بود.

۹- بحث استفاده از توان دانشجویان و اساتید چگونه پیش می رود؟ آیا بورسیه برای ادامه تحصیل در خارج از ایران و تربیت نیروی متخصص در نظر گرفته شده است؟

بحث بورسیه خارجی در بعضی از حوزه های تخصصی فضایی وجود دارد اما ما باید از توان دانشجویان و اساتید داخلی بیشتر بهره مند شویم. این موضوع در کشور ما به خوبی اجرایی نشده و مغفول مانده است. برنامه های خوبی برای دانشگاه ها داریم و تمایل داریم که دانشگاه های ما با دانشگاه های خارجی همکاری داشته باشند. در بخش کاربری هایی که مطرح شد. برنامه های خوبی برای دانشگاه ها تدوین شده. همچنین سه پلتفرم ماهواره ای برای آنها تعریف شده تا هم افزایی های ایجاد کند و بتوانیم به اهداف پژوهشی خود نایل شویم. در آبان ماه سمیناری برگزار خواهد شد که هدف آن این است که دانشگاه های داخلی و خارجی را به هم متصل کنیم. ضمن این که از نخبگان ایرانی خارج از کشور نیز استفاده کنیم تا با ما در زمینه های مختلف همکاری داشته باشند. در زمینه همایش ها و کنفرانس ها تصمیم به برگزاری چندین همایش و کنفرانس و ایجاد کنفرانس های جدید در زمینه های مختلف فضایی داریم تا ضمن بحث پیرامون موضوعات مختلف، فرهنگ سازی این حوزه پر اهمیت بیشتر و بیشتر انجام گردد.

برای دانشگاه های داخلی قرار است پژوهشگاه‌هایی در حداقل ۵ دانشگاه منتخب در جهت راهبردهای فضایی ایجاد گردند که نمونه آن پژوهشگاهی است که قرار است در دانشکده فنی دانشگاه تهران ایجاد گردد.

برنامه ریزی شده تا در پلتفرم های تعریف شده دانشگاه ها بتوانند دانش ساخت ماهواره ها را به اشتراک گذاشته و مجموعه ای مشترک از زنجیره تامین دانش را گسترش دهند. همین طور استفاده بیشتر و بیشتر از شرکت های دانش بنیان و نقش آن ها که مغفول مانده است. قرار است شرکت های دانش بنیاد در یک شبکه تبادل اطلاعاتی و محصولی با مرکز ملی فضایی و دانشگاه ها ارتباط داشته باشند.

تهیه شده توسط خبرنامه مديريت فناوری و نوآوری