اگر فکر می‌کنید کشور امارات هنوز با اتکا به درآمدهای نفتی خود سعی در نمایش در حال توسعه بودن خود دارد، با خواندن این نوشتار متوجه خواهید شد که آن‌ها خیلی قبل‌تر حرکت به‌سمت اقتصاد دانش‌بنیان را آغاز کرده‌اند. حکام امارات با درک به‌موقع این مهم که ورود به فناوری فضایی، پیشران توسعه همه‌جانبه آن‌ها در سطوح مختلف سایر علوم و فناوری خواهد بود ازسال‌های آغازین قرن۲۱ وارد عرصه فناوری فضایی شدند.

آن‌ها تا کنون تلاش کرده‌اند در عرصه‌های مختلف فناوری فضایی اعم از مخابرات ماهواره‌ای، سنجش از دور و حضور انسان در فضا برنامه‌ریزی کرده و به اهداف مدنظر دست یابند. برنامه صد ساله برای تسخیر سیاره سرخ و سکونت انسان در آن یکی از متهورانه‌ترین و جاه‌طلبانه‌ترین طرح‌های فضایی آن‌ها تاکنون است. گردشگری فضایی یا به بیانی استفاده تجاری از فضا نیز زمین بازی جدید حکام امارت است و از این طریق خواهند توانست مزیت‌های رقابتی خود در صنعت توریسم را بیش از پیش وسعت ببخشند. در نوشتار پیش‌رو، تلاش‌های کشور امارات در دستیابی به عرصه فناوری فضایی را توضیح می‌دهم.

باشگاه فضایی‌های خاورمیانه

پس از تجربه موفق اختصاص بخشی از نمایشگاه هوایی دبی سال ۲۰۱۷ جهت نمایش فناوری‌هایی فضایی، در نمایشگاه هوایی سال ۲۰۱۹ نیز آلفرد وردن (Alfred Worden)، یکی از چهره‌های ماندگار مأموریت‌های فضایی و خلبان کپسول آپولو ۱۵، برای بار دوم در این نمایشگاه حضور داشت و این‌بار هزاع المنصوری (Hazza Al Mansouri)، اولین فضانورد اماراتی، هم وی را همراهی می‌کرد. در نمایشگاه هوایی دبی سال ۲۰۱۹ آژانس فضایی امارات متحده عربی (UAE Space Agency) با کشورهای عرب منطقه مانند عربستان سعودی، بحرین، عمان، مصر، الجزایر، مراکش، اردن، سودان و کویت گرد هم آمدند تا گروه همکاری‌های فضایی عربی را با هدف مشترک شتابدهی صنعت فضایی در خاورمیانه شکل دهند.

لازم به ذکر است که امارات تنها کشور عرب فعال در این حوزه نیست و کشور عربستان نیز از تأسیس آژانس ملی فضایی خود تحت مدیریت ولیعهد این کشور محمد بن سلمان خبر داده است. پیش از این، عربستان در طرح سازمان ارتباطات ماهواره‌ای عربی با ناسا همکاری داشته است. کشور کویت نیز از طریق دانشگاه کویت (Kuwait University) و مرکز تحقیقات علمی کویت (Kuwait Institute for Scientific Research به‌اختصار KISR) همکاری نزدیکی با ناسا داشته و سعی دارد تا آژانس فضایی خود را تأسیس کند.

اختصاص فضایی جهت شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های فضایی و برگزاری دو کنفرانس در نمایشگاه هوایی دبی ۲۰۱۹ تحت عناوین زن‌ها در فضا (Women in Space) و گفتگوهای مرتبط با فناوری (Tech Talk) با تمرکز بر هم‌افزایی جهانی جهت دسترسی مقرون‌به‌صرفه به فضا و مأموریت‌های فضایی آتی با نگاه به نوآوری و سرمایه‌گذاری جهانی، نشان از عزم بلند امارات در جهت تثبیت خود به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی در عرصه فناوری فضایی دارد. سایر عناوین مورد بحث در این کنفرانس‌ها که با دعوت از ۴۰ صاحب‌نظر از سراسر دنیا انجام پذیرفت به موضوعات مختلفی چون اقتصاد فضا و بازتعریف مدل‌های تجاری در عرصه فناوری فضایی با هدف شتاب‌دهی و کاهش همزمان هزینه پروژه‌های فضایی اختصاص داشت.

رئیس آژانس فضایی امارات در این کنفرانس اذعان کرد که امارات به سمت اقتصاد دانش‌بنیان پیش خواهد رفت و در این مسیر دولت این کشور علاقه‌مند است تا با شرکای جدید تجاری از سراسر دنیا در خصوص پیشبرد اهداف و طرح‌های فضایی خود وارد مشارکت شود.

تب و تاب فضا در میان اماراتی‌ها هنگامی دو چندان شد که نخستین فضانورد اماراتی سفر ۸ روزه خود به ایستگاه فضایی بین‌المللی را با استفاده از فضاپیمای سایوز (Soyuz) با موفقیت به انجام رساند و در بازگشت از او به‌عنوان قهرمان ملی یاد شد. تب فرستادن انسان به فضا در سال ۲۰۲۰ نیز حتی با شیوع ویروس کرونا ادامه خواهد داشت؛ چرا که دومین فضانورد اماراتی ارسال به فضا را با کپسول فضایی استارلاینر (Starliner) شرکت بوئینگ (Boeing) تجربه خواهد کرد. امارات یکی از طرفین قرارداد با ناسا برای استفاده از این کپسول در پروازهای فضایی تجاری است.

سرآغاز برنامه‌های فضایی امارات

نخستین اقدامات امارات در حوزه فضا از سال ۲۰۰۶ آغاز شد. در آن سال یک طرح سه ساله بین انستیتو علوم و فناوری نوین امارات (UAE Technology and Innovation Institute) و شرکت سازنده ماهواره سارتک (SaRTec) کره جنوبی جهت طراحی و پرتاب یک ماهواره دنبال شد که نتیجه آن پرتاب موفقیت آمیز ماهواره دبی‌ست-۱ (DUBAISAT-1) بود. هدف امارات از این طرح دستیابی سریع به دانش فنی لازم در حوزه طراحی و ساخت ماهواره‌ها بود که با فرستادن تیمی از دانشمندان فضایی خود به کره جنوبی این مهم فراهم آمد و ماهواره فوق در تابستان۲۰۰۹ با موفقیت در مدار قرار گرفت.

به‌دنبال این موفقیت، طرح دیگری به‌مدت سه سال از سال ۲۰۰۹ تعریف شد تا ماهواره بهینه‌تر نسبت به مدل قبل طراحی و ساخته شود؛ قرار شد تا رهبری این پروژه را دانشمندان اماراتی برعهده بگیرند و شرکت کره‌ای در نقش حامی و مشاور فناوری آن عمل کند. نتیجه این همکاری، ساخت و پرتاب ماهواره تصویربرداری دبی‌ست-۲ بود که نسبت به مدل قبلی از فناوری پیشرفته‌تری در تصویربرداری و سنجش از دور برخوردار بود. این ماهواره در نوامبر۲۰۱۳ در مدار قرار گرفت. در ادامه فعالیت‌های ماهواره‌ای، روند بهینه‌سازی و پیشرفته‌تر کردن عملکرد ماهواره‌های پیشین ادامه یافت و ماهواره خلیفه‌ست (KhalifaSat) توسعه یافت که در سال ۲۰۱۸ در مدار قرار گرفت.

همزمان با فعالیت‌های طراحی و ساخت ماهواره‌های سنجش از دور، شرکت یاه‌ست (YahSat) نیز در سال ۲۰۰۶ تأسیس شد و اکنون در زمره ۱۰ شرکت برتر ماهواره‌ای فعالیت می‌کند. اولین ماهواره مخابراتی این شرکت در سال ۲۰۱۱ با موفقیت در مدار قرار گرفت و به‌دنبال آن دو ماهواره دیگر نیز پرتاب شدند. سال گذشته میلادی ماهواره‌ای به‌نام ال‌یاه (Al Yah) به فضا پرتاب شد که برای نزدیک به ۹۵ درصد ساکنان برزیل خدمات ماهواره‌ای با پهنای باند K فراهم می‌کند. ادغام یاه‌ست با شرکت خدمات ارتباط سیار ثریا (Thuraya) نیز باعث شد تا ناوگان ماهواره‌ای آن به ۵ ماهواره افزایش پیدا کند. سرانجام در سال ۲۰۱۴ آژانس ملی فضایی امارات تحت عنوان UAESA تأسیس شد تا طرح‌ها و برنامه‌های راهبردی این کشور حوزه خلیج فارس در عرصه فضایی را تدوین، تبیین و اجرا کند. یکی از اهداف این سازمان معرفی امارات به‌عنوان یک کشور پیشتاز در عرصه علوم و اکتشافات فضایی عنوان شده است.

سند راهبرد ملی فضایی امارات ۲۰۳۰

در اکتبر۲۰۱۹ بود که طرح ملی راهبرد فضایی امارات توسط آژانس فضایی این کشور اعلام شد. هدف کلی این طرح قرار دادن امارت به‌عنوان مرکز اصلی در فعالیت‌های فضایی خاورمیانه عنوان شد. در این راستا اهداف مختلفی همچون توسعه استعدادها و خلاقیت بین قشر جوان، خلق یک محیط کسب و کار با قوانین کارآمد و تبدیل امارات به مقصدی جذاب برای سرمایه‌گذاران حوزه‌های فضایی تعریف گردیده است. این آژانس از زمان تأسیس تاکنون ده‌ها قرارداد همکاری در سطح جهانی با سازمان‌های دولتی، تجاری و مؤسسه‌های بین‌المللی منعقد نموده است.

نخستین اماراتی در ایستگاه بین‌المللی فضایی

آغاز برنامه اعزام فضانورد به فضا با امضای قرارداد با شرکت آمریکایی نانورکس (NanoRacks) بود که یک شرکت فعال تجاری در حوزه پرتاب ماهواره‌های مکعبی از ایستگاه فضایی محسوب می‌شود. کلیه برنامه‌های آموزش و تربیت فضانورد اماراتی به این شرکت سپرده شد و این شرکت با تأسیس دفتری در امارات کار خود را آغاز نمود. در سال ۲۰۱۷ و به‌دنبال یک فراخوان عمومی هزاع المنصوری (Hazza Al Mansouri) از میان ۴ هزار داوطلب انتخاب شد.

همچنین بخوانید: نخستین فضانورد اماراتی با زمین ارتباط برقرار کرد

وی پیش‌تر خلبان جت‌های F-16 نیروی هوایی امارت بود و نخستین آموزش‌های خلبانی خود را در تگزاس پشت سر گذاشته بود. سر انجام اولین فضانورد اماراتی در سپتامبر۲۰۱۹ به‌همراه دو فضانورد آمریکایی و روسی توسط فضاپیمای سایوز به فضا رفتند. این پرتاب طبق قرار دادی با آژانس فضایی روسیه (Roscosmos) از پایگاه فضایی بایکونور (Baikonur) قزاقستان انجام شد. وی مدت ۸8 روز را به‌همراه دو فضانورد دیگر در ایستگاه فضایی به‌سر برد و در آنجا به پژوهش بر روی ریزگرانش و مقایسه آن با گرانش زمین و همچنین تکثیر جوانه درخت خرما که در ایستگاه مذکور پرورش یافته بود، پرداخت. اکنون مقامات شرکت نانورکس باور دارند که ظرف ده سال آینده در این منطقه امکان ساخت پرتابگر، تأسیس پایگاه فضایی و همچنین گردشگری فضایی رونق خواهد یافت و این اکوسیستم جذاب هر شرکت دانش‌بنیان را به‌منظور مشارکت در سرمایه‌گذاری و انتقال دانش به این منطقه خواهد کشاند.

صد سال بعد؛ مریخ زمین دوم!

اما متهورانه‌ترین طرح اماراتی‌ها رسیدن به سیاره سرخ و مشارکت در زمین بازی پژوهش‌ها در منظومه شمسی و مشخصاً سیاره مریخ و حضور در کنار سایر کاوشگران این سیاره است. مرکز فضایی محمد بن رشید (MBRSC) طبق برنامه‌ای که از سال ۲۰۱۴ در دست اجرا دارد، قرار است در تابستان سال جاری میلادی کاوشگر تحقیقاتی امید (Hope) را توسط پرتابگر ژاپنی H2-A به سمت مریخ بفرستد تا در سال ۲۰۲۱ همزمان با جشن‌های ۵۰ سالگی تشکیل دولت امارات به جو مریخ برسد. این کاوشگر قرار است تا به مطالعه روزانه و فصلی جو مریخ بپردازد.

در این رابطه بخوانید: امارات متحده؛ زنی که پشت ماموریت مریخ قرار دارد

در زمان تعیین‌شده برای پرتاب، ایالات متحده، اروپا و چین نیز با پیشبرد برنامه‌های خود به‌دنبال پرتاب کاوشگر به مریخ هستند. کاوشگر امید برای انجام یک مأموریت ۲۰۰ روزه به دوربین‌های عکسبرداری دیجیتال پیشرفته و طیف‌سنج‌های نور مرئی، نور مادون قرمز و فرابنفش مجهز خواهد شد. مطالعه دینامیک جو مریخ و تعامل آن با فضای بیرون و بادهای خورشیدی نیز از دیگر اهداف این کاوشگر خواهد بود. اطلاعات ارسال‌شده از این کاوشگر همزمان با ۲۰۰ مؤسسه علمی-تحقیقاتی به اشتراک گذاشته می‌شود تا یک مدل مطالعاتی از جو روزانه و فصلی مریخ در دسترس باشد. هم‌اکنون جو سیاره سرخ از ۹۵ درصد دی‌اکسیدکربن تشکیل شده است. فشار جو در این سیاره آن‌قدر پایین است که آب در حالت مایع بیشتر از ۵ دقیقه دوام نمی‌آورد و سریعاً تبدیل به بخار می‌شود.

به‌گفته سارا بنت یوسف الامیری (Sarah Bent Youssef al-Amiri)، وزیر علوم پیشرفته امارات، مرکز تحقیقات فضایی محمد بن رشید به منظور تربیت دانشمندان جهت مطالعه داده‌های این کاوشگر، از سال 2013 با دانشگاه های تراز اول دنیا مانند دانشگاه‌های آمریکایی کلرادو (University of Colorado)، ایالتی آریزونا (Arizona State University) و برکلی کالیفرنیا (University of California, Berkeley) وارد مشارکت شده و در این راستا طرح اعطای بورسیه‌های تحصیلی و فرصت‌های مطالعاتی و تحقیقاتی مختلفی در مقاطع ارشد و دکتری تدوین و اجرایی شده است.

قدم بعدی امارات طرح دستیابی به سکونت در مریخ تا سال ۲۱۱۷ است. این طرح با مشارکت گسترده مؤسسه‌های تحقیقاتی کلیدی از سراسر دنیا آغاز خواهد شد. اولین قدم در این راستا تعریف پروژه «سکونتگاه مریخ» (Mars Habitat) بود که طی آن تعداد زیادی گنبدهای پژوهشی نوین قابل سکونت با شبیه‌سازی شرایط جوی مریخ ساخته خواهد شد. هدف از این کار امکان‌سنجی و شبیه‌سازی شرایط سکونت در مریخ است. این گنبدها در کنار مرکز فضایی محمد بن رشید و بخشی از برنامه «شهر علوم مریخ» (Mars Science City) توسعه می‌یابند که شامل مرکزی برای بازدیدکننده‌ها و موزه فضایی خواهد بود.

در این رابطه بخوانید: از کدام کشورها به مریخ سفر کنیم؟

بنابه‌گفته دست اندرکاران و شرکای خارجی امارات در طرح های فضایی، اماراتی‌ها در امر تجارت بسیار دوستانه عمل می‌کنند و همچنین سعی دارند تا با مشارکت علمی-پژوهشی و مالی و دعوت از تمامی کشورها و مؤسسه‌های بین‌المللی، طرح‌های فضایی خود را دنبال کنند. با این اوصاف ظاهراً آن‌ها با شرق و غرب عالم همکاری می‌کنند تا به اهداف ماورای جوی خود جامه عمل بپوشانند. در این میان همکاری با دانشگاه‌های تراز اول جهان و تأمین سرمایه هنگفت برای مشارکت در پژوهش‌های جهانی بسیار حائز اهمیت است.

پایگاهی برای گردشگری فضایی

شهر دبی و سایر شهرهای امارات متحده عربی از زمان پیدایش و رشد در دهه ۹۰ میلادی تاکنون جزو ده مقصد برتر گردشگری در دنیا به‌شمار می‌روند. به‌کارگیری نوآوری‌های روزافزون و حفظ فاصله با سایر رقبا در منطقه خاورمیانه دبی را به مقصد اصلی گردشگری تبدیل نموده است. حال که بحث پروازهای تجاری فضایی و دسترسی آن برای گردشگران پردرآمد روند تحقق را پیش گرفته، دبی نیز خواهان ورود به عرصه گردشگری فضایی از طریق همکاری با شرکت آمریکایی ویرجین گلکتیک (Virgin Galactic) است.

سرمایه‌گذاری امارت در این شرکت سابقه قدیمی دارد. نخستین بار در سال ۲۰۰۹ بود که هلدینگ سرمایه‌گذاری اَبَر (Abar) در نمایشگاه EAA Airventure که همه ساله در شهر آشکاش (Oshkosh) ایالت ویسکانسین (Wisconsin) آمریکا برگزار می‌شود، انجام یک سرمایه‌گذاری بالغ بر ۲۸۰ میلیون دلار در ازای دریافت ۳۲ درصد سهام ویرجین گلکتیک را مطرح نمود. ۱۰۰ میلیون دلار دیگر نیز برای طرح پرتاب ماهواره‌های کوچک اختصاص یافت. شرکت فوق بعدتر توسط هلدینگ موبادالا (Mubadala Investment Company)، بازوی سرمایه‌گذاری دولتی امارات، خریداری شد و طی قرارداد جدید بین این هلدینگ و شرکت ویرجین گلکتیک قرار است تا امکان‌سنجی تبدیل فرودگاه بین‌المللی العین (Al Ain International Airport) امارات به یک پایگاه فضایی و همچنین محلی به‌عنوان تأمین‌کننده پروژه گردشگری فضایی مورد مطالعه قرار گیرد.

حتما بخوانید: دریفت کارآفرینان در مسابقه مهیج فضایی!

دولت امارات همچنین قصد دارد برنامه گردشگری فضایی ریچارد برانسون (Richard Branson)، رئیس ویرجین گلکتیک، را با استفاده از فضاپیمای اسپیس‌شیپ-۲ (SpaceShip-2) و از پایگاه فضانوردی امارات محقق کند. سایر موارد این قرارداد شامل حوزه‌های آموزش و انتقال علم و فناوری خواهد بود. در خلال برگزاری نمایشگاه دبی نیز در غرفه شرکت ویرجین گلکتیک که جزو زیرمجموعه هلدینگ موبادالا حضور یافته بود، از نوعی لباس فضایی رونمایی شد که اولین آن به دست شیخ دبی امضا شد. این لباس فضایی برای سرنشین‌های آتی سفرهای فضایی که قرار است با اسپیس‌شیپ-۲ به فضا سفر کنند، طراحی شده است. تاکنون اطلاعات زیادی از آن به‌دست نیامده اما بنابه‌گفته طراح آن، این لباس قرار است میزان دما و رطوبت بدن سرنشین‌ها را در حد مطلوب و قابل تحمل کنترل نماید. این لباس برای هر سرنشین به‌صورت اختصاصی طراحی و دوخته می‌شود و می‌توان آن را با خود به یادگار برد.

منبع متن: آیروشاپ

در ادامه بخوانید: اعلام طرح‌هاي راهبردي سازمان فضايي امارات عربي متحده