پیدا کردن ساختمان جمع و جور دانشکده مهندسی هوافضا در میان بخش‌های دیگر دانشگاه صنعتی شریف کار دشواری نیست؛ ساختمان سفیدرنگ و مستهلکی که بنای مجللی ندارد اما سال‌هاست نخبه‌های بسیاری را به جامعه علمی کشور معرفی کرده و هنوز جایی برای معرفی استعدادهای درخشان است. بهانه امروز ما برای آمدن به اینجا گفت‌وگو با دانشجویانی است که در نخستین روزهای شهریور امسال با کسب رتبه اول مسابقات بین‌المللی هوانوردی آمریکا همه را شگفت‌زده کردند و نشان دادند جوانان ایرانی به‌رغم همه محدودیت‌ها و تنگناهای اقتصادی دنیا را به تحسین وامی‌دارند. تیم ShadX از دانشکده مهندسی هوا فضای دانشگاه صنعتی شریف در بخش طراحی هواپیمای این مسابقات رتبه اول را کسب کرد و طرحی که آنها برای راه‌اندازی تاکسی هوایی به این مسابقات ارائه دادند دریچه تازه‌ای به روی همه دانشمندانی که برای کاهش ترافیک و آلودگی‌های زیست‌محیطی در کره زمین تقلا می‌کنند باز کرده است. با اعضای تیم ShadX که جملگی از نخبه‌های دانشگاه صنعتی شریف به شمار می‌روند درباره فراز و فرودهای کارکردن روی این طرح و کسب رتبه نخست مسابقات هوانوردی آمریکا گفت‌وگو کرده‌ایم.

در این رابطه بخوانید:

• دستیابی به جایگاه نخست جهان در مسابقات AIAA توسط تیم «شدکس» دانشگاه شریف

• کسب رتبه سوم مسابقات بین المللی AIAA توسط دانشجویان هوافضای دانشگاه شریف

تولد پرستوی ایرانی

ماجرای تشکیل تیم شدکس به چند‌ماه قبل از مسابقات بین‌المللی هوانوردی و فضانوردی آمریکا برمی‌گردد. دانشجویان دانشکده هوافضا با فراخوان کانال دفتر دانشجویی مسابقات دانشکده دور هم جمع شدند و قول و قرارها در همین کلاس‌های کوچک و محقر دانشکده گذاشته شد. حسین اکبری، یکی از جوان‌ترین اعضای گروه می‌‌گوید: «روال تشکیل تیم اینگونه بود که باید پرسشنامه را پر می‌کردیم تا هر کدام از دانشجوها تخصص و تایمی که می‌توانند روی پروژه کار کنند را اطلاع بدهند. تیم شدکس در نهایت با دانشجویان مقطع کارشناسی هوا فضا که ورودی سال 1394یا 95بودند تشکیل شد». حضور در مسابقات بین‌المللی هوافضا یک چالش تازه برای دانشجویان نخبه ایرانی بود که در نهایت هم به سرانجام رسید و به کسب رتبه نخست یکی از مهم‌ترین مسابقات بین‌المللی هوافضا و کسب اعتبار تازه برای دانشجویان ایرانی منجر شد. اکبری، کسب چنین رتبه‌ای را یک جهش بزرگ می‌داند؛ «تیم ما سال قبل در همین مسابقات رتبه سوم را کسب کرده بود و همین موفقیت نسبی بقیه دانشجویان را برای حضور در این مسابقات ترغیب کرد. تیم ما با 4نفر تشکیل شد اما بچه‌ها یکی یکی اضافه شدند و در نهایت با تیم کامل 11نفره و به همراه سوپروایزر روی طرحی که داشتیم کار کردیم.» از دانشگاه صنعتی شریف3  تیم در بخش‌های طراحی سیستم فضایی، طراحی موتور و طراحی هواپیما شرکت کردند که بیشتر آنها با کسب رتبه در مسابقات بین‌المللی هوافضای آمریکا به کارشان پایان دادند که کسب رتبه اول بخش طراحی هواپیما توسط تیم شدکس نگاه بسیاری از دانشگاه‌های معتبر جهان را به این تیم جلب کرده است. تهیه پروپوزال یا همان طرح پژوهشی که به مسابقات هوافضای آمریکا ارسال شد نتیجه تحقیق و مطالعه چند ماهه دانشجویان جوان دانشکده فنی روی راه‌اندازی تاکسی هوایی به قصد کاهش ترافیک و آلودگی هواست. حسین اکبری انتخاب اسم برای هواپیمایی که طراحی کرده‌اند را به شباهت این هواپیما با پرنده‌ای که در گویش کرمانی «اسپریچو» نام دارد مربوط می‌داند؛ «برخی پرنده‌ها ویژگی‌های خاص دارند. مثلا گنجشک قدرت مانور زیادی دارد. ما دنبال پرنده‌ای بودیم که ویژگی آیرودینامیکی و از طرفی قدرت سرخوردن در هوا را داشته باشد چون هواپیمایی که طراحی کردیم همین ویژگی‌ها را دارد. تنها پرنده‌ای که این ویژگی‌ها را دارد پرستوست که در گویش کرمانی به آن اسپریچو می‌گویند و این اسم پیشنهاد یکی از اعضای کرمانی گروه بود.»

یک پرنده عمود پرواز

موضوع مسابقات طراحی هواپیمای مسابقات بین‌المللی هوافضای آمریکا در سال 2019، طراحی یک پرنده چهارنفره بدون خلبان و تمام الکتریکی با قابلیت بلندشدن و نشستن عمودی بود و کمپانی‌های بزرگ دنیا ازجمله بوئینگ و ایرباس تاکنون موفق به ساخت طرح اولیه این هواپیما شده‌اند. تیم شدکس روی استفاده از این پرنده که به تاکسی هوایی معروف شد تحقیق کرده و طرحی که به مسابقات ارسال شد شامل نحوه استفاده در شهرهای بزرگ و ساخت ایستگاه‌های هوایی است. سیدرضا فتاحی که نقش مشاور شدکس را ایفا کرده به ویژگی‌های فنی این نوع از تاکسی‌های هوایی اشاره می‌کند: «هواپیمایی که ما طراحی کردیم یا همان اسپریچو شامل ۸ موتور به قطر ۳۴ اینچ بوده که پس از بلندشدن عمودی ۴ عدد از موتورهای نوک بال چرخیده و در حالت افقی قرار خواهد گرفت و هواپیما پرواز عادی خود را انجام خواهد داد. هنگام نشستن هم این ۴ موتور چرخیده و به حالت عمودی درمی‌آیند و پرنده به کمک ۸ موتور خود خواهد نشست. وزن اسپریچو ۱۹۵۰ کیلوگرم، طول آن ۷.۶ متر و ارتفاع آن ۳.۶ متر است. این پرنده برای پرواز در ارتفاع‌های ۱۵۰۰و ۲۵۰۰ و ۳۵۰۰ تا حداکثر برد ۱۰۰ مایل در شهرها طراحی شده است. درهای هواپیما هم به سمت بالا باز شده تا سوار و پیاده‌شدن مسافر به سهولت انجام شود». تاکسی هوایی تا سال 2025 در بسیاری از کشورهای پیشرفته و صنعتی تولید و راه‌اندازی خواهد شد و طرح‌های مختلفی در این زمینه ارائه شده اما طرحی که نخبه‌های دانشکده هوافضای دانشگاه صنعتی شریف به مسابقات بین‌المللی آمریکا ارائه داده‌اند مورد توجه چندین کشور اروپایی قرار گرفته است. سیدرضا فتاحی، کشورهایی مثل انگلیس، آلمان، فرانسه، آمریکا و امارات را در زمینه ساخت تاکسی هوایی پیشتاز می‌داند و درباره پیشرفت چنین طرحی در ایران می‌گوید: «هنوز معلوم نیست کدام کشور بتواند تاکسی هوایی را به تولید انبوه برساند. یک شرکت ایرانی در این زمینه فعالیت می‌کند که آن هم نماینده یکی از کمپانی‌های انگلیسی است. یکی از رقبای جدی ما که حین مسابقات، ویدئویی از نخستین پرواز هواپیمای طراحی‌شده آنها منتشر شد، ایرباس است. تست پرواز این هواپیما موفقیت‌آمیز بود و به‌نظر می‌رسد فرانسه در این زمینه از سایر کشورهای اروپایی جلوتر است».

در انتظار بخش‌خصوصی

تیم شدکس از 11نفر دانشجو تشکیل شده و در روز تهیه این گزارش  6نفر از آنها به نمایندگی از بقیه در ساختمان دانشکده مهندسی هوافضای دانشگاه صنعتی شریف دور هم جمع شده‌اند تا درباره فراز و فرودهای کسب رتبه در یکی از معتبرترین مسابقات بین‌المللی هوافضا صحبت کنند. زهرا ساعدی، یکی از 3 دختر عضو تیم شدکس که دانشجوی رشته صنایع است و مسئولیت بازاریابی را برعهده داشته، می‌گوید: «از دیدگاه بازاریابی، به‌طور کلی باید کشش بازار نسبت به یک محصول را بررسی کرد. گاهی دیده شده دانشگاهیان محصولی را طراحی می‌کنند که بعضا با حمایت‌های دولتی به تولید انبوه هم می‌رسد اما پس از مدتی شکست می‌خورد. یکی از دلایل شکست اقتصادی محصولات، توجه‌نکردن به همین مسئله است  که متأسفانه باعث نگاه منفی به تولیدات دانشگاهی می‌شود. یکی از نقاط قوت تاکسی‌های هوایی کشش بازار این محصول است. مثلا مشکل ترافیک در کلانشهر‌ها به‌ویژه در تهران، باعث می‌شود مشتری‌های زیادی برای تاکسی‌های هوایی وجود داشته باشد. خوشبختانه سود حاصل از این دست خدمات به حدی است که بخش خصوصی کاملا تشویق می‌شود به سمت تولید و خدمات این محصول برود. بنابراین حتی اگر دولت‌ها به سمت حمایت این محصول نیایند، به قدری خدمات در حوزه تاکسی هوایی درآمد دارد که قطعا برای بخش خصوصی که در حوزه حمل‌ونقل فعالیت می‌کنند، جذابیت خواهد داشت. در کشور‌های دیگر مانند آمریکا نیز یکی از دلایل استقبال و روی‌آوردن صنعت به این محصول، کشش بالای بازار برای تاکسی‌های هوایی است».  در طرح تیم شدکس برای راه‌اندازی تاکسی هوایی که مقام نخست مسابقات بین‌المللی هوا‌فضای آمریکا را کسب کرده، بررسی شده که چه تعداد ایستگاه هوایی در یک شهر لازم است یا فواصل ایستگاه چقدر باشد و زمان پیاده و سوارشدن مسافر تخمین زده شده است. زهرا ساعدی به اهمیت خارج شدن این طرح از حالت دانشگاهی به صنعتی و تجاری اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «طرح راه‌اندازی تاکسی هوایی در هیچ کشوری وارد فاز تجاری نشده اما کشورهایی مثل آمریکا و فرانسه به‌طور جدی دنبال طرحی می‌گردند که با کمک آن ترافیک شهرها را کاهش بدهند. یکی از دلایلی که در همه طرح‌ها از هواپیمای الکتریکی استفاده شده این است که در کنار کاهش ترافیک، آلودگی هوا نیز کاهش بیابد و دوم اینکه این نوع هواپیماها به‌طور عمودی بلند می‌شوند و نیازی به باند و ایستگاه بزرگ  ندارند. قابلیت دیگر این پرنده‌های الکتریکی این است که سر و صدای کمی دارند و آلودگی صوتی ایجاد نمی‌کنند. این محصول تا سال2025 وارد بازار خواهد شد و پیش‌بینی می‌شود که ایران وارد‌کننده این محصول باشد. لازم است زیر ساخت‌ها را برای استفاده از تاکسی هوایی مهیا کنیم تا حداقل از سود نسبتا زیاد در حوزه خدمات چنین پدیده نوظهوری بی‌بهره نمانیم. البته امیدواریم که با همراهی بیشتر مجامع علمی و دانشگاهی، در طراحی تاکسی‌های هوایی ما نیز بتوانیم جزو نخستین کشورهایی باشیم که در آینده تاکسی هوایی راه‌اندازی می‌کنند».

خطر فرار مغزها

قبل از حضور تیم شدکس در مسابقات بین‌المللی هوا فضای آمریکا، خیلی‌ها بر این باور بودند که عدم‌موفقیت در این مسابقات اعتبار جامعه علمی ایران در عرصه بین‌المللی را خدشه‌دار می‌کند و اعتبار چندین‌ساله نخبگان ایرانی که در زمینه هوا فضا تحقیق و پژوهش می‌کنند از دست خواهد رفت اما درخشش تیم‌های ایرانی ازجمله شدکس در این مسابقات همه این تصورات را باطل کرد. محمد علیزاده، یکی دیگر از اعضای تیم شدکس، عبور از دیوار بلند بی‌اعتمادی برخی استادان دانشگاه را دستاورد بزرگی می‌داند؛ «قبل از اعلام نتایج مسابقات برخی استادان دانشگاه فکر می‌کردند ممکن است اعتبار دانشگاه را زیر سؤال ببریم و حتی چوب لای چرخ ما گذاشتند اما بعدها در شادی‌مان شریک شدند. دانشجوها چنین ذهنیتی نداشتند و قریب به اتفاق دوستان ما بر این باور بودند که از حیثیت جامعه علمی کشور دفاع خواهیم کرد.» دانشجویان جوانی که تا مدتی قبل کمتر کسی آنها را جدی می‌گرفت حالا در ردیف نخبه‌هایی قرار دارند که مورد توجه دانشگاه‌های معتبر دنیا قرار گرفته‌اند. علیزاده گریزی می‌زند به سرنوشت دانشجویانی که قبلا در مسابقات بین‌المللی هوافضای آمریکا رتبه کسب کرده‌اند؛ «از بین 48نفری که طی 4سال اخیر با تیم شدکس در مسابقات بین‌المللی هوافضای آمریکا شرکت کرده‌اند 12نفر به کشورهایی مثل کانادا، آمریکا، فرانسه و سوئد و ترکیه مهاجرت کرده‌اند و این موضوع نشان می‌دهد دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف چیزی از دانشجویان کشورهای دیگر کم ندارند و می‌توانند با آنها رقابت کنند. در این مسابقات متوجه شدیم که کار تیمی چقدر خوب است و در زمینه طراحی کجای دنیا ایستاده‌ایم.»

نخبه‌هایی با حقوق 500 هزار تومانی

همه دانشجویان نخبه‌ای که با تیم شدکس در مسابقات بین‌المللی هوافضای آمریکا رتبه نخست را کسب کرده‌اند امکان ادامه تحصیل در دانشگاه‌های معتبر دنیا را دارند و بعید نیست از این امتیاز ویژه برای ادامه تحصیل در خارج از کشور استفاده کنند. اینکه چرا نخبه‌های دانشکده مهندسی هوافضا عطای ادامه تحصیل در داخل کشور را به لقایش می‌بخشند حکایت مفصلی دارد. یاسمین کرمیان، یکی از سه دختری که عضو تیم شدکس است می‌گوید: «واقعیت این است که اگر بخواهیم در دانشگاه‌های معتبر دنیا ادامه تحصیل بدهیم به‌دلیل کسب رتبه در مسابقات هوا فضای آمریکا راحت‌تر پذیرفته می‌شویم. تا امروز 2 نفر از اعضای تیم ما برای ادامه تحصیل به سوئد و آمریکا رفته‌اند و یکی دیگر هم برای تحصیل در سوئد اپلای کرده است. عده‌ای برای ادامه تحصیل می‌روند و به کشور بر‌می‌گردند، عده‌ای دیگر برای تحصیل و زندگی می‌روند اما بسیاری از ما دانشجویان اگر در داخل کشور ایده‌هایمان را عملی کنیم و حمایت شویم به مهاجرت فکر نخواهیم کرد». مطالبات دانشجویان نسل جدید با قدیمی‌ترها به کلی متفاوت است و بسیاری از آنها نمی‌خواهند مسیری که استادان قدیمی دانشکده طی کرده‌اند را در پیش بگیرند. صحبت‌های جوان‌ترین عضو تیم شدکس یک زنگ خطر جدی برای مسئولانی است که موضوع فرار مغزها را جدی نمی‌گیرند؛ «دانشجویانی که جزو نخبگان صنعتی شریف محسوب می‌شوند شغل مناسبی پیدا نمی‌کنند. دانشجوی دکتری هوافضا که یک ترم دستیار آموزشی می‌شود و 5‌ماه کار می‌کند فقط 500هزار تومان دستمزد می‌گیرد اما همین فرد وقتی به خارج از کشور می‌رود شرایط مطلوبی برایش فراهم می‌شود. اگر شرایط مناسبی برای ما در داخل کشور فراهم کنند دوست داریم در کشور خودمان بمانیم. حداقل کاری که مسئولان می‌توانند انجام بدهند این است که طرح ما را بررسی کنند اما تا امروز کسی سراغی از آن نگرفته است.»

شدکس (ShadX)؛ از آغاز تا پایان

دکتر سیدمحمدباقر ملائک برای همه دانشجویان دانشکده مهندسی هوا فضای دانشگاه صنعتی شریف یک چهره کاملا آشناست. او از سال 1371 و بعد از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه کانزاس آمریکا وارد ایران شده و در همه این سال‌ها به‌عنوان استاد در دانشگاه صنعتی شریف فعالیت کرده است. دکتر ملائک یکی از بنیانگذاران تشکیل تیم شدکس است و امسال هم به‌عنوان استاد راهنما کنار این تیم حضور داشته است. او درباره فرازوفرودهای تشکیل شدکس می‌گوید: «وقتی از آمریکا به ایران برگشتم به مسئولان دانشگاه9گفتم هوافضا یک رشته متفاوت است و نمی‌توانیم صرفا آن را تدریس کنیم. در دنیا رایج است که هر سال مسابقاتی برگزار می‌کنند تا مؤسسات آموزشی خودشان را محک بزنند و چالش تازه‌ای را تجربه کنند. این مسابقات در 3کشور آلمان، آمریکا و استرالیا برگزار می‌شود و از آنجا که در آمریکا درس خوانده‌ام و با شیوه آنها آشنا بودم پیشنهاد تشکیل تیم و حضور در مسابقات هوافضای آمریکا را ارائه دادم. در همان سال‌ها خیلی‌ها گفتند اصلا حرفش را نزن چون ممکن است در آمریکا رتبه‌ای کسب نکنیم و آبرویمان برود. همین مخالفت‌ها باعث شد تا سراغ صنایع داخلی بروم و با آنها مذاکره کنم تا یک مسابقه ملی راه‌بیندازیم. چند سالی طول کشید تا مسئولان قانع شوند که در سال1379 یک مسابقه ملی به نام IUDC  در زمینه هوافضا برگزار کنیم و من هم دبیر علمی این مسابقات شدم». دکتر ملائک از تعطیلی مسابقات IUDC به‌عنوان پیش مقدمه‌ای برای حضور در مسابقات بین‌المللی  جهت محک‌زدن توانایی علمی دانشجویان و نخبگان ایرانی نام می‌برد؛ «در سال‌های ابتدایی حضور در مسابقات بین‌المللی آمریکا بسیاری از دانشجویان به دلایل مذهبی و عقیدتی حاضر نبودند در مسابقاتی شرکت کنند که آمریکا برگزار‌کننده آن است. بنا براین با 5یا 6نفر کارمان را شروع و در سال اول رتبه دوم را کسب کردیم که بازتاب رسانه‌ای نداشت. سال بعد با 4تیم هیچ رتبه‌ای کسب نکردیم اما دلسرد نشدیم و یک سال بعد رتبه سوم را کسب کردیم. امسال 6تیم در این مسابقات شرکت کرد و در بخش‌های طراحی موتور و هواپیما رتبه‌های نخست را کسب کردیم. شدکس هر سال با تیم جدیدی در مسابقات هوا‌فضای آمریکا شرکت می‌کند اما دیگر رمقی برای تشکیل تیم جدید ندارم.»

منبع: همشهری / بهنام  سلطانی
تصاویر: وبسایت دانشگاه شریف

پیشنهاد ما برای مطالعه درباره خودروها و تاکسی‌های پرنده:

• تاکسی هوایی «ولوکوپتر» یک گام به موفقیت نهایی نزدیک شد (+تصاویر)

• تایید ایمنی تاکسی پرنده «ولوکوپتر»

• رونمایی از پیش‌نمونه خودرو پرنده ژاپنی

• خودرو پرنده بی‌سرنشین هیدروژنی «اسکای»، تلفیقی از خودرو شاسی‌بلند و هلی‌کوپتر (+تصاویر)

• تصاویری از نمونه‌ی اولیه‌ی پروژه‌ی تاکسی پرنده ایرباس موسوم به «واهانا»

• خودرو پرنده «نکسوس» شرکت بل (+تصاویر و ویدیو)

• تاکسی پرنده «ولوکوپتر» این بار در آسمان سنگاپور (+تصاویر)

• پیش فروش 800 خودرو پرنده توسط «سامسون اسکای» (+تصاویر)

• ارائه طرح مفهومی خودرو پرنده لوکس توسط شرکت خودروساز انگلیسی (+تصاویر)

• «رولز رویس» به دنبال ساخت خودرو پرنده

• هواپیمای مسافری عمودپرواز 6 نفره شرکت ترانسند با 3 برابر سرعت بالگرد (+تصاویر)

• توسعه خودروهای پرنده ایرباس و آئودی توسط دولت آلمان

• رونمایی یک شرکت هلندی از نخستین نمونه خودرو پرنده خود در نمایشگاه خودروی ژنو (+تصاویر)

• خودرو پرنده «پاپ‌آپ نِکست»؛ محصول مشترک ایرباس و آئودی (+تصاویر)

• استرالیایی‌ها موفق به ساخت نمونه اولیه خودرو پرنده الکتریکی شدند (+تصاویر)

• گروه خودروسازی جیلی به دنبال ساخت خودرو پرنده

• نمونه خودروهای پرنده و آینده اتومبیل‌رانی در شهر (+عکس)

• نوآوری در خودروهای پرنده خودران

• استخدام مهندس ناسا در "اوبر" برای ساخت تاکسی‌های پرنده

• پیش‌فروش نخستین خودرو پرنده تجاری‌سازی شده در فرانسه (+تصاویر)

• هر کیلومتر 1.5 دلار؛ حداکثر کرایه سفر با تاکسی هوایی ایرباس

• ورود تویوتا به عرصه خودروهای پرند

• پاپ‌آپ؛ خودرو پرنده جدید ایرباس (+تصاویر)

• خرید خودرو پرنده مسافربر توسط دوبی

• رونمایی از نمونه مفهومی خودرو پرنده ایرباس تا پایان 2017 (+تصاویر)

• برنامه شرکت هاورسرف برای ساخت تاکسی پرنده پنج نفره خودران (+تصاویر)

• با این تاکسی هوایی زودتر به مقصد می‌رسید

• پروژه‌ی واهانا، تاکسی پرنده‌ی خودران شرکت ایرباس

• هلی‌تاکسی، تاکسی پرنده‌ی خودران شرکت ایروینچی (+تصاویر)

• لس آنجلس به همت "اوبر" مجهز به ناوگان تاکسی هوایی می‌شود (+تصاویر)

• آزمایش موفقیت‌آمیز هواپیمای شخصی الکتریکی دانشگاه مونیخ آلمان